پاسخ خودآزمایی های زبان فارسی (1) قسمت اول (14 درس اول)

پاسخ خودآزمایی های زبان فارسی (1) قسمت اول

پاسخ خودآزمایی درس اول( زبان ) صفحه 5 و 6

1- فراگیری زبان بر اساس توانایی بالقوه ی انسان وبه تدریج و به طور طبیعی انجام می گیرد؛ به همین دلیل ، به نظر می رسد که استفاده از آن آسان است . همان طور که کودک راه رفتن را با همه ی دشواری اش ،به طور ناخود آگاه فرا می گیرد .

2-  شناخت زبان به دلیل پیچیدگی ، گستردگی و … دشوار است ؛ همان طور که شناخت زندگی یا شناخت فکر و ذهن انسان دشوار به نظر می رسد ؛ زبان ، نمود ذهن پیچیده ی انسان است . دلیل دیگر این است که ما می پنداریم چون طرز استفاده از زبان را می دانیم ، پس خود آن را هم می شناسیم و سعی در شناخت زبان را اغلب بیهوده می دانیم ؛ مثلاُ  اکثر ما رانندگی می کنیم . اما در هنگام رانندگی از تک تک عملیاتی که انجام می دهیم تا اتومبیل را سالم به مقصد برسانیم ، آگاهی نداریم . البته پیچیدگی دانش زبانی از این هم فراتر است و حتی هنوز برای زبان شناسان چگونگی فرا گیری این زبان پیچیده توسط کودک در کوتاه ترین زمان ممکن – که البته در مقایسه با دانش فرا گرفته کوتاه می نماید ـ  یکی از شگفتی هاست .

3-دیو ، سیمرغ ، هما ، پری دریایی ، ققنوس .

4- کیوی ، موبایل ( تلفن همراه ) ، کامپیوتر ( رایانه ) .

5-خیر ، همان طور که به سادگی راه می رویم امِا فرایند راه رفتن ـ چگونگی حفظ تعادل و فرمان های مغز ، را نمی شناسبم ، از زبان نیز استفاده می کنیم . حال آن که شناخت زبان موضوعی متفاوت است .

6-زبان ، نظام، ارتباط، پیام رسانی ، انسان .

7- نامه می نویسیم ، کتاب می خوانیم ، فیلم می بینیم ، سخنرانی می کنیمو 

دنباله در ادامه مطلب

پاسخ خودآزمایی های زبان فارسی (1) قسمت اول

پاسخ خودآزمایی درس اول( زبان ) صفحه 5 و 6

1- فرا گیری زبان بر اساس توانایی بالقوه ی انسان وبه تدریج و به طور طبیعی انجام می گیرد؛ به همین دلیل ، به نظر می رسد که استفاده از آن آسان است . همان طور که کودک راه رفتن را با همه ی دشواری اش ،به طور ناخود آگاه فرا می گیرد .

2-  شناخت زبان به دلیل پیچیدگی ، گستردگی و … دشوار است ؛ همان طور که شناخت زندگی یا شناخت فکر و ذهن انسان دشوار به نظر می رسد ؛ زبان ، نمود ذهن پیچیده ی انسان است . دلیل دیگر این است که ما می پنداریم چون طرز استفاده از زبان را می دانیم ، پس خود آن را هم می شناسیم و سعی در شناخت زبان را اغلب بیهوده می دانیم ؛ مثلاُ  اکثر ما رانندگی می کنیم . اما در هنگام رانندگی از تک تک عملیاتی که انجام می دهیم تا اتومبیل را سالم به مقصد برسانیم ، آگاهی نداریم . البته پیچیدگی دانش زبانی از این هم فراتر است و حتی هنوز برای زبان شناسان چگونگی فرا گیری این زبان پیچیده توسط کودک در کوتاه ترین زمان ممکن – که البته در مقایسه با دانش فرا گرفته کوتاه می نماید ـ  یکی از شگفتی هاست .

3-دیو ، سیمرغ ، هما ، پری دریایی ، ققنوس .

4- کیوی ، موبایل ( تلفن همراه ) ، کامپیوتر ( رایانه ) .

5-خیر ، همان طور که به سادگی راه می رویم امِا فرایند راه رفتن ـ چگونگی حفظ تعادل و فرمان های مغز ، را نمی شناسبم ، از زبان نیز استفاده می کنیم . حال آن که شناخت زبان موضوعی متفاوت است .

6-زبان ، نظام، ارتباط، پیام رسانی ، انسان .

7- نامه می نویسیم ، کتاب می خوانیم ، فیلم می بینیم ، سخنرانی می کنیم و…

خود آزمایی درس دوم (جمله ) صفحه 11 و 12

  4 -                      نهاد                                                                               گزاره

                 عقاب ها                                                            بر ستیغ کوه آشیانه می سازند.(ـَـً ند)

                  پرندگان بلند پرواز                                             بر ستیغ کوه آشیانه می سازند.(ـَـ ند)

                  عقاب                                                                                                                                       بر ستیغ کوه آشیانه می سازد .(ـَـ د)

                  آن ها                                                                بر ستیغ کوه آشیانه می سازند.(ـَـ ند)

                     نهاد                                                                           گزاره

                    پیرمرد                                                            کودکان را به خانه رساند .(ф )

                    پیرمرد                                                            کودک را به خانه رساند. (ф )

                    پیرمرد                                                             او را به خانه رساند . (ф ) 1

                    پیرمرد                                                             او را به خانه می رساند . (ф )

                    پیرمرد                                                            او را به خانه رسانده بود . (ф )

1- اگر می رساند را ماضی استمراری بگیریم نهاد پیوسته(ф ) است و اگر مضارع اخباری به حساب آوریم شناسه (ـَـ د) خواهد بود .

                           نهاد                                                                          گزاره

                    انسان آگاه                                                          وظیفه اش را به خوبی انجام می دهد .(ـَـ د)

                   اعضای جامعه                                                       وظیفه شان را به خوبی انجام می دهند .(ـَـ ند)

                    دانش آموز                                                           وظیفه اش را به خوبی انجام می دهد .(ـَـ د)

                   ما                                                                     وظیفه مان را به خوبی انجام می دهیم.(ـَـ یم)

                 همه ی اعضای خانواده                                           وظیفه شان را به خوبی انجام می دهند.(ـَـ ند)

                 شما                                                                     وظیفه تان را به خوبی انجام می دهید . (ـَـ اید )

5 – زبان پدیده ای رازآلود و شگفت انگیز ، بسیار پیچیده وگسترده وموهبتی الهی است  که انسان را به مقام اشرف مخلوقات رسانده است . این پدیده ی نظام مند که انسان به راحتی و سادگی از آن استفاده می کند .دربردارنده ی اسرار پیچیده ای است که شناخت و توصیف آن را بسیار دشوار می سازد .

خودآزمایی درس سوم  ( مروری بر نگارش دوره ی راهنمایی ) صفحه 15 و 16

1 – یکی بود یکی نبود . غیر از خدا هیچ کس نبود .  پیرمرد خار کنی بود که هر روز به بیابان می رفت و خار جمع می کرد،(یا با رفتن به بیابان خار جمع می کرد )  روزی به هنگام جمع آوری خار،یک مرتبه (ناگهان) چشمش به  کوزه ای پر از اشرفی افتاد . آن را برداشت و به خانه شان رفت . هنگام شب به زنش گفت :‌این کوزه باید متعلق به حاکم باشد که آن را در بیابان  مخفی کرده است پس بهتر است آن را به حاکم تحویل دهم(بر گردانم) . حاکم حتماً‌پاداش خوبی به من می دهد . زن که ساده دلی  شوهرش را دید ، نیمه شب اشرفی ها را برداشت و به جای آن ها کلوخ ریخت . فردا صبح زود ، خارکن به جای رفتن  به صحرا به قصر حاکم رفت. وقتی به قصر رسید متوجه نبود اشرفی ها شد(متوجه شد اشرفی ها نیست ) ‌امّا راه برگشت هم نداشت . با تـرس ولرز پیش حاکم رفت  و گفت : من  خارکن پیـری هـستم و یک گـاو دارم و شیـرش را با این کلوخ ها وزن می کنـم و بـه مـردم  می فروشم ، برای این که مطمئن شوم کم فروشی نمی کنم ،‌می خواستم کلوخ هایم را با وزنه ی دربار آزمایش کنم(بسنجم) تا از درستی وزن آن ها خیالم راحت شود (آسوده خاطر شوم ).حاکم که درست کاری پیرمرد را دید ، او را تشویق کرد ویک مشت اشرفی به او داد . پیرمرد خوشحال و شادم به خانه برگشت .

تفاوت دو نوشته : هیشکی _←هیچ کس / یه _←  یک /  می رف _←  می رفت /  بیابون_←  بیابان / وختی_←  وقتی / 

داش _←  داشت / خارا رو _←  خارها را / یهو _← یک مرتبه ( ناگهان) /  چشش _←  چشمش /  او نو_←  آن را  /

خون شون_← خانه شان /  بایس _←  باید / قایمش کرده _←  مخفی کرده است  / هر روز می رفت بیابون _←  هر روز به بیابان می رفت  ./

5 – خانم سعیدی کارشناس (لیسانسیه ی ) زبان و ادبیات فارسی است . وی درباره ی دیوان پروین اعتصامی شاعر مشهور ایران چنین گفت :

« ما مدینه ی فاضله ای از ارزش های اخلاقی را در دیوان پروین می بینیم . »

خودآزمایی درس چهارم  ( جمله واجزای آن ) صفحه 20 و 21

1 – قدر وقت را بدانیم : جمله ای سه جزئی با مفعول که نهاد آن صفر است ( گزاره ی این جمله دو جزء دارد : مفعول + فعل )

جمله

 نهاد      گزاره

مفعول                            فعل

قدر وقت را                    بدانیم

مدیر آموزشگاه ما را نشناخت . ( جمله ای سه جزئی با مفعول ) گزاره ی این جمله دو جزء دارد : مفعول +  فعل .

 جمله

     نهاد                    گزاره

   نهاد                   مفعول        فعل

مدیر آموزشگاه    ما را         نشنــاخت 

تجربه های بسیاری از سفر برگرفتیم . ( جمله ی چهار جزئی با مفعول و متمم ) گزاره ی این جمله سه جزء دارد : مفعول + متمم + فعل .

                                                                       جمله

                      نهاد                                                                     گزاره

 مفعول                 متمم         فعل

تجربه های بسیاری  از سفر       بر گرفتیم  

متصدی موزه جوانی بود سی ساله . ( سه جزئی با مسند ) گزاره ی این جمله دو جزء‌ دارد : مسند + فعل

                                                        جمله

                    نهاد                                                                     گزاره      

                                                                           مسند                           فعل

            متصدی موزه                                            جوانی سی ساله                                   بود

زنــدگی چیست ؟  ( چه است ؟ )  (سه جزئی با مسند ) . گزاره ی این جمله دو جزء دارد : مسند + فعل .

                                                                   جمله

               نهاد                                                            گزاره

                                                                  مسند                                    فعل

            زندگی                                              چــه                                      است؟

کودکان ،‌ داوطلب فروش نشریه ی «نسیم شمال» می شدند . ( سه جزئی با مسند) . گزاره ی این جمله دو جزء‌ دارد:       مسنــد + فــعل .

                                                              جمله

             نهاد                                                                                    گزاره

                                                                مسند                                                      فعــل

          کودکان                                                           داوطلب فروش نشریه ی نسیم شمال           می شدند

پیام تبریکی به معلم خود بنویسید . ( چهار جزئی با مفعول ومتمم ) گزاره ی این جمله سه جزء دارد : مفعول + متمم + فــعل  .

                                    جمله

            نهاد                                                             گزاره

                                                            مفعول         متمم            فـــعل

                                                               پیام تبریکی         به معلم خود        بنویسید 

مرغان دریایی پریده بودند . ( دو جزئی ) . گزاره ی این جمله یک جزء دارد : فـــعل

                                         جمله

             نهاد                                                         گـزاره

                                                                            فــــعل

       مرغان دریایی                                                             پریده بودند

2 – می نشیند                 او می نشیند . ( فعل ناگذر ، جمله ی دو جزئی )

                                                  جمله

            نهاد                                                  گزاره

                                                                     فعــل

             او                                                 می نشینــد

  شکست              شیشه شکست ( دو جزئی )                              علی شیشه را شکست . ( سه جزئی مفعولی )

                    جمله                                                                                                 جمله

    نهاد                       گزاره                                                                      نهاد                         گزاره

                                   فعل                                                                                           مفعول                 فعل

    شیشه                  شکست                                                               علی               شیشه را             شکست

می بیــند    !    بچه ها هم دیگر را می بینند . ( سه جزئی مفعولی )

                                                             جمله

                                  نهاد                                                  گزاره

                                                                          مفعول                        فعــل

                                بچه ها                                همدیگر را                           می بینند 

 می دوخت             مادر لباس ها را می دوخت  . ( سه جزئی مفعولی )

                                                                        جمله

                                                       نهاد                                                گزاره

                                                                        مفعول                       فعل

                                                مادر                          لباس ها را                   می دوخت

3 – تکلیف دانش آموز است 4 – سؤال ،‌ مسائل ، مبدأ ، لؤلؤ ، نئون ، پروتئین .

خود آزمایی درس پنجم  ( ویرایش ) صفحه 24 و 25

1-                   بند اول : از«ما درزندگی روزانه با نزدیکان ، دوستان و …تا خارج می سازد . »

بند دوم : از«شما خود درزندگی بارها نیاز به نوشتن را …. تا پاسخ می دهد .»

بندسوم : از« ممکن است گفته شود که بی سوادان … تا عینک سودآور آنان می شوند.»

الف ) کاربرد «ویرگول» میان چند کلمه که بیانگر اسناد واحدی می باشند و در حقیقت ،‌ می توان آن را با واو عطف برابر دانست ؛ مانند : 1- ما در زندگی روزانه با نزدیکان ، دوستان ، هم شاگردان ، معلمان و کسان دیگر به زبان پیام هایی را رد و بدل می کنیم .(در کتاب به غلط بین هم شاگردان و معلمان « و » گذاشته شده است .)  2- حذف نوشته ها از زندگی یعنی حذف همه ی مکاتبات ، همه ی مطبوعات ، همه ی کتاب ها ، همه ی آگهی ها ، همه ی اسناد حقوقی و بازرگانی و خلاصه همه ی آن چیز هایی که در حیات مادی  و معنوی ما و حتی در معاش عادی روزانه ی تنیده شده اند .  

ب) وجود « نقطه » در پایان جمله های خبری ؛ مثل در لحظاتی نیز با خود و در دل سخن می گوییم که همان گفتار درونی است.  

پ) کاربرد خط فاصله (-)که در اینجا به منظور جدا کردن عبارت معترضه از جمله اصلی بوده است :1- در جهان معاصر نیز جامعه هایی بودند ـو شاید هنوز هم باشند ـ که همان حال را داشتند و برای پیام رسانی کلامی ، تنها از گفتار استفاده می کردند . 2- این پیام ها ـ خواه حضوری  خواه تلفنی ـ شفاهی است . در این عبارت دو طرف «خواه حضوری  خواه تلفنی» چون جمله ی معترضه ی توضیحی است باید خط فاصله گذاشت و در کتاب به غلط کاما گذاشته است .

ت) کاربرد ویرگول میان عبارت ها یا جمله های غیر مستقل که در مجموع جمله ی کاملی تشکیل می دهند : اما در عصر ما تصور این که بدون بهره گیری از پیام های زبانی نوشتاری بتوان چرخ زندگی اجتماعی و بین المللی را گرداند ، محال است و ...

ث)  کاربرد ویرگول بین دو کلمه که ممکن است خواننده آن را با کسره ی اضافه بخواند : سطر سوم : روزگاری بود که آدمیان ، تنها از راه ... و در سطر پنجم: برای پیام رسانی کلامی ، تنها از گفتار ...

ج) کاربرد ویرگول به جای مکث کوتاه :سطر اول : معلمان و کسان دیگر به زبان ، پیام هایی را ... سطر پنج : اما در عصر ما ، تصور این که ... سطر ده : و حذف نوشته ، آنها را ... .

 2- هنگامی که بخواهند از مزایای صرفه جویی و پس اندازسخن گویند ، معمولا ضرب المثل « اندک اندک خیلی شود و قطره قطره سیلی » را به کار می برند .

-                      « گاندی » در حالی به وطن بازگشت ( 1917 ) که شهرت خاص و عام یافته بود .

-                       برای درست نوشتن ،باید واژگان مناسب ( اسم ، فعل ، قید و صفت ) را خوب بشناسیم .

-                       عوامل مهم تربیت عبارتند از: خانواده ، مدرسه ، معلم ، اجتماع ، کتاب و … .

-                       دکتر « محـمد معـین » با سـه زبـان زنده ی دنیا آشنـایی داشـت: عربی ، فرانسـه و انگلیسی ؛ به چـهار زبان باستـانی نیز مسلط بود: پهلوی ، فارسی باستان ، اوستا و سنسکریت ؛  در دستور زبان و نیز لغت فارسی نظیر نداشت . از این جا در می یابیم که او چه پایگاه بلند علمی و ادبی ای داشته است !

-                       چند دکّان کوچک  نانوایی ، قصابی ، عطاری ، دو قهوه خانه ، یک سلمانی و … مجموعه ی  شهر را تشکیل می داد .

3 – الف ) یکی از موارد قلاب : در نمایش نامه ها دستورهای اجرایی را که از جمله مطالب غیر اصلی اند ، در داخل قلاب می آورند ؛ مثلا در بخش ادبیات نمایشی از ادبیات فارسی سال اول در درس سلمان فارسی می خوانیم :

-                      معجزه ای شد که راهزنان غارت نکرده اند ]خنده ی جمعیت [

-                       آمده ای مداین چه کنی ؟

-                      سلمان ؛استانداری ] قهقهه ی شدید ، موزیک شاد [

ب ) از (* )درآغاز یک سطر به نشانه ی شروع سخن تازه یابرای نشان دادن کلمه یا عبارتی که در پاورقی توضیح داده می شود ، استفاده می کنیم . بااین کاربرد دراغلب درس های ادبیات فارسی با آن سروکار داریم ؛ مانند :

           تو پور* گو پیلتن رستمی                         زدستان* سامی *و ازنیرمی *

پ ) ازعلامت پیکان برای نشان دادن نتیجه ی ترکیب چندجزء یا تجزیه ی یک کلمه بهره می گیریم ؛ مانندتعداد هجای کلمه ی

« شادابی » _←  شا + دا + بی  .

ت )ممیز: از نشانه ی ممیز یاخط مورب برای جدا کردن روز ، ماه ،سال و همچنین دو مصراع یا بیت استفاده می شود ؛ مانند  : دانش آموزان سال اول دبیرستان ، با درخواست تاریخ 2 / 7 / 1379 موافقت می گردد .شما می توانید شعر «سعدی » با مطلع :«بوی گل وبانگ مرغ برخاست / هنگام نشاط وروز صحراست » را به صورت سرود اجرا کنید .

خود آزمایی درس ششم  ( شکل های زبان ) صفحه 33

1 - گونه ، لهجه ، گویش .

2 - «خوراک زبان » : در این ترکیب زبان نام عضوی از بدن است .

«زبان رنگ ها » : در این ترکیب زبان به صورت استعاری به کار رفته است و تعریف زبان شامل آن نمی شودو بیانگرحالت روحی وروانی است .

«زبان فارسی » : یکی از زبان های واقعی و انسانی است و تعریف زبان شامل آن می شود. زبان  وسیله ای برای ایجاد ارتباط و انتقال پیام است .

«زبان پـرنـدگان » «صـدای پرندگان » ، مفـهوم اســتعاری دارد ؛ چون آواهایی که پرنـدگان – به صورت غریزی یا تقلیدی – تولید می کنند

 ویژگی های زبان انسانی را ندارند .

3 - موجب می شود انسان به امکانات پیچیده و گسترده ای دست پیدا کند ، به طوری که با تعداد محدودی از آواها (واج ها ) نشانه های بسیار زیادی بسازد ( واژه ها ) و با این نشانه ها بی نهایت پیام و جمله تولید کند .

4 – ویژگی های زایایی : همان ویژگی ای است که انسان را قادر می سازد ، جمله هایی بسازد که پیش از آن نه بکار برده و نه شنیده است ؛ بنابراین به سبب ویژگی زایایی ، ما می توانیم به کمک نظام زبان ، که خود محدود است ، جملات نامحدود بسازیم ؛ حتی جملاتی که از پیش وجود نداشته اند وبیش از این از کسی نشنیده ایم . مثال :

الف )تخته سیاه در حالی که خود را به دیوار چسبانده بود، با حیرت به بچه ها نگاه می کرد .

ب ) سر وصدای بچه ها ،‌ سر کلاس را به دوران انداخته بود .

پ ) ردیف نامنظم نیمکت های کلاس به صف بچه های کلاس اول ابتدایی می مانست .

ویژگی نا به جایی : آن ویژگی زبان است که اهل زبان را قادر می سازد درباره ی چیزهایی سخن بگویند که اکنون حاضر نیستند(چه زمان گذشته و چه آینده ) یآ حتی اصلأ وجود ندارند ؛ مثال :

الف ) در آینده آب کره ی ماه با لوله کشی از طریق زمین تأمین می شود . (مربوط به آینده )

ب  ) غارنشینان حیوانات را برای گوشت وپوستشان شکار می کردند . (مربوط به گذشته )

4 – تکلیف دانش آموزان است .

6 – زبان شکل های بسیار متنوعی به خود می گیرد.  در زبان های انسانی صداهای بی معنی با هم ترکیب می شوند

                                                                       جمله   

                              نهاد                                                                                    گزاره                                                                          

                         زبـان                                                                                   شکل های بسیار متنوعی به به خود می گیرند.               

                        صداهای بی معنی                                                                  در زبان های انسانی با هم ترکیب می شوند.

                       دومین ویژگی زبان انسانی                                                      زایایی فوق العاده ی آن است .     

                       هر زبان در عین یگانه بودن                                                     شکل های گوناگونی به خود می گیرد .

                      مهم ترین ویژگی زبان انسان                                                  دوساختی بودن آن است .

                      سومین ویژگی زبان انسان                                                       نابه جایی است .

درس هفتم  ( چرا املا می نویسیم ؟ ) خودآزمایی ندارد .

خودآزمایی درس هشتم ( ویژگی های فعل  1 )    صفحه  43

1 – دیدن و پذیرفتن :

اول شخص مفرد	مصدر	ماضی ساده	ماضی استمراری	ماضی بعید	ماضی التزامی	ماضی نقلی	مضارع اخباری	مضارع التزامی	آینده
	دیدن	دیدم	می دیدم	دیده بودم	دیده باشم	دیده ام	می بینم	ببینم	خواهم دید
	پذیرفتن	پذیرفتم	می پذیرفتم	پذیرفته بودم	پذیرفته باشم	پذیرفته ام	می پذیرم	بپذیرم	خواهم پذیرفت

2-دوم شخص مفرد : ( دو مصدر دیدن و پذیرفتن )

دوم شخص مفرد	مصدر	ماضی ساده	ماضی استمراری	ماضی بعید	ماضی التزامی	ماضی نقلی	مضارع اخباری	مضارع التزامی	آینده
	دیدن	دیدی	می دیدی	دیده بودی	دیده باشی	دیده ای	می بینی	ببینی	خواهی دید
	پذیرفتن	پذیرفتی	می پذیرفتی	پذیرفته بودی	پذیرفته باشی	پذیرفته ای	می پذیری	بپذیری	خواهی پذیرفت

3-سوم شخص جمع : (دو مصدر دیدن و پذیرفتن )

سوم شخص جمع	مصدر	ماضی ساده	ماضی استمراری	ماضی بعید	ماضی التزامی	ماضی نقلی	مضارع اخباری	مضارع التزامی	آینده
	دیدن	دیدند	می دیدند	دیده بودند	دیده باشند	دیده اند	می بینند	ببینند	خواهند دید
	پذیرفتن	پذیرفتند	می پذیرفتند	پذیرفته بودند	پذیرفته باشند	پذیرفته اند	می پذیرند	بپذیرند	خواهند پذیرفت

4 – نشسته است ، می نگریست ، نمی پذیرد . می رود ؛ مصدر ، بن ماضی  ، بن مضارع و صفت مفعولی بسازید .

فعـــل	مصدر	بن ماضی =  ( مصدر مرخم )	بن مضارع	صفت مفعولی
آورده است	آوردن	آورد	آور	آورده
نشسته است	نشستن	نشست	نشین	نشسته
می نگریست	نگریستن	نگریست	نگر	نگریسته
نمی پذیرد	پذیرفتن	پذیرفت	پذیر	پذیرفته
می دود	دویدن	دوید	دو	دویده

5 – می نویسد ، می رود ، بروند ، خواهیم آمد ، می آیند ، خواهند شنید .

فعـــل	گذشته ی ساده	گذشته نقلی	گذشته بعید
می نویسد	نوشت *	نوشته است *	نوشته بود *
می رود	رفت *	رفته است *	رفته بود *
بروند	رفتند	رفته اند	رفته بودند
خواهیم آمد	آمدیم	آمده ایم	آمده بودیم
می آیند	آمدند	آمده اند	آمده بودند
خواهند شنید	شنیدند	شنیده اند	شنیده بودند

         در فعل هایی که با ستاره مشخص شده اند ، شناسه ی «ـًـ د » به ф)) تبدیل شده است .

6-  تکلیف دانش آموز است .

7-  الف ) با واج های / ک ، ــِـ ،ت،ا، ب ، ر ،‌ ا ، د ، و ، س ،‌ ت ، د ، ا ، ر ، ــَـ ، م / 1- نشانه های ( واژه های ) «کتاب» ، « را » ، « دوست » ،

« دارم » را می سازیم ؛ 2 – با این واژه ها جمله ی « کتاب را دوست دارم » می سازیم .

 ب ) 1 – با ترکیب واج های / ش ، ــِ ، ع ، ر / واژه ی « شعر » را می سازیم . 2 – با ترکیب واژه های « شعر » ، « آفرینش » ، « زیبایی » و

« است » جمله ی « شعر ، آفرینش زیبایی است » می سازیم .

پ )  1- با ترکیت واج های / ء ، ــِ ، ن ، س ،‌ا ،‌ن / واژه ی « انسان » را می سازیم .2- با ترکیب واژه های « انسان » «  تلاشگر» و « است » جمله ی « انسان ، تلاشگر است » می سازیم .

8 – تهیه ی لباس ، تعیین قیمت ،‌ تحقیق وبررسی ، اعماق دریا ،‌نامه ی مزبور ، راجع به درس ، تشکر و سپاسگزاری ،وهله ی اول ، ملوک گذشته .

خود آزمایی درس نهم  ( نگارش علمی ، نگارش ادبی ) صفحه 47

1 – الف ) نوشته ی نخست ( زبان وسیله ی . . . ) ، نوشته ای« علمی» است ، زیرا واژه ها در معنای اصلی وحقیقی خود به طور گویا و روشن و صریح و مستقیم بیان شده اند . هم چنین از هیچ یک از آرایه های ادبی در آن استفاده نشده است . این نوشته ها از کلمه ها تنها برای انتقال مستقیم مفاهیم دقیق علمی بهره گرفته است .

ب ) نوشته ی دوم ( غروب ، غم رنگ و . . .) «ادبی» است . چون نویسنده در آن از آرایه های ادبی برای توصیف و تصویر معانی ذهنی و بیان عواطف واحساسات درونی بهره گرفته است . پیام نوشته نیز ،‌ به طور غیر مستقیم و غیر صریح بیان شده است . در این نوشته ، تخیل و جان بخشی به اشیا برجستگی ویژه ای داده اند .

2 – نوشته ی الف زمان کلیه ی افعال « است »  مضارع است : فعل مضارع ( ساده ) / ندارند : فعل مضارع ( ساده ) / اند ( بی بهره اند) : فعل مضارع (ساده) / شود : فعل مضارع التزامی / شده است  : فعل ماضی نقلی ( مفهوم مجهولی دارد )

نیست : فعل مضارع ( ساده) / می توانند : فعل مضارع اخباری / بیندیشند : فعل مضارع التزامی / می توانند : فعل مضارع اخباری / مطرح کنند : فعل مضارع التزامی / است :‌ فعل مضارع (ساده) .

« در کتاب های فعلی زبان فارسی از فعل مضارع ساده حرفی به میان نیامده است. طبق زیر نویس صفحه ی چهل زبان فارسی 2 اگر فعل « است » را با «می باشد » بتوانیم عوض کنیم مضارع اخباری  و اگر با « باشد » تعویض شود مضارع التزامی است . »

نوشته ب «ادبی » است . می بارد : مضارع اخباری / نمی وزد : مضارع اخباری / بالامی زند : مضارع اخباری / می ارزد : مضارع اخباری / پوشانده است : ماضی نقلی / ایستاده است : ماضی نقلی / برداشته است : ماضی نقلی

5 – او به سمت کتابدار دبیرستان منصوب شده است . ( منصوب )

- سهراب سپهری از شاعران معاصر ایران است . ( معاصر )

- حقیقت علم کمک به هم نوع خویش وکسب رضایت باری تعالی است . ( خویش – تعالی )

- سنگ های خرد را از زمین زراعی جمع کرد . ( خرد – جمع )

خود آزمایی درس دهم ( ویژگی های فعل 2 ) صفحه 51

1 – مادر کودکش ر اخواباند / خوابانید .

سخنان بزرگمهر را به اطلاع مردم ایران رساند / رسانید .

خون جگر دیو سپید را در چشم کاووس چکاند / چکانید .

اکوان دیو قطعه ای از زمین را که رستم بر آن خوابیده بود ،‌برید وبر سر دست چرخاند  / چرخانید .

رستم بار دیگر رخش را تا محل حادثه دواند / دوانید و به سرعت خود را به آن جا رساند / رسانید .

2 -  گذرا به مسند

جمله ی اول ،گذرا به مسند .  جمله ی دوم ، گذرا به مفعول

گذرا به مفعول

3 – آورده است ، می دود ،‌ پذیرفته بود ،آمده بودند ،‌ بیفکند ، برده اند ، می سازند .

فعل	مضارع التزامی	ماضی التزامی	ماضی ساده
آورده است	بیاورد	آورده باشد	آورد
می دود	بدود	دویده باشد	دوید
پذیرفته بود	بپذیرد	پذیرفته باشد	پذیرفت
آمده بودند	بیاید	آمده باشد	آمد
بیفکند	بیفکند	افکنده باشد	افکند
برده اند	ببرند	برده باشند	بردند
می سازند	بسازند	ساخته باشند	ساختند

خود آزمایی درس یازدهم : ( مقایسه ) صفحه 55

2- تکلیف دانش آموزان است .

3- هل یستوی الأعمی و البصیر أفلا تتفکرون . ( انعام /50 ) – لا یستوی الخبیث و الطیب . . .  ( المائده / 100 )

-  لا یستوی اصحاب النار واصحاب الجنه . ( الحشر / 20 )

4 - « آزادی » را با چیزهایی می توان سنجید که میان آن ها همسانی و سنخیت و پیوند باشد . این پیوند می تواند همانندی یا ناسازی باشد . مانند : آزادگی و بردگی / آزاری و آزادگی / پرنده و آزادی / آزادی و اسارت و.  

5 – تشابه ها : هر دو محیطی آموزشی هستند . / در هر دو ،‌هدف تعلیم و تربیت است  . / در هر دو تصویر ، حضور دانش آموزان محسوس است که به آموزش مشغول اند .

تفاوت ها : تصویر نخست ، نظام مکتب خانه ای قدیم را نشان می دهد و دومی مدارس سبک جدید را .

درتصویر دوم ، نقش ابزارهای کمک آموزشی آشکار است ولی در تصویر اول این ابزارها نقشی ندارند .

در تصویر اول ، تنبیه بدنی دانش آموز ،‌ رایج است ،‌ ولی در دومی چنین نیست .

در تصویر نخست ، شیوه ی نشستن دایره ای است اما در تصویر دوم ، دانش آموزان بر اساس نظم میز و صندلی ها نشان داده شده اند و . .   

6 – جانا _←  جانی ،‌از جان ودل  /  دوما_←  دوم  /  سوما_←  سوم / تلفنا _←   نلفنی/ زبانا _←   زبانی/ تلگرافا  _←   تلگرافی  

باغات _←  باغ ها / گرایشات  _←  گرایش ها

   خود آزمایی درس دوازدهم : ( گروه اسمی 1 ) صفحه 63

گروه اسمی	هسته
همین دو کتاب جغرافی	کتاب
سازمان ملی توسعه و پیشرفت اقتصادی	سازمان
یک گله گوسفند	گوسفند
خانه ی پدری	خانه
هر درخت میوه دار	درخت
هر پنج دانش آموز	دانش آموز
عامل مهم ترقی نوجوانان	عامل
آهنگ های آسمانی	آهنگ
همه کس	کس

2 – مثال : نوع  الف ) می شود آن را جمع بست : نوع ها ، انواع    ب ) ی نکره می گیرد : نوعی پارچه 

پ ) آن و این می گیرد : این نوع پارچه     ت ) در جمله نقش می پذیرد : این نوع را می پسندید ؟ نوع پارچه را عوض کنید .

اسم : پارچه ها ، قیدها ، معرفه ها ، دیوارها ، ساختمان ها ، شعرها ، شعرا

صفت : پیش تر ، پنجم ، تعجب آور ، اصلی و معرفه_←   دو واژه ی اخیر در صورت صفت جانشین موصوف در حکم اسم است .

فعل : گرفتند    حرف : از     پیش : _← می تواند اسم،صفت و حتی حرف اضافه واقع شود . اسم : خیاط پیش ( جلو) لباس را برید . صفت : روز پیش به دیدن من آمد . حرف اضافه : پیش ما (در نظر ما ) این کار پسندیده نیست . در جمله ی: پیش من نشسته بود ، پیش اسم مشترک با قید است .      همه ی صفت ها و فعل ها و حرف ها  و…. در حال تعریف می توانند در جایگاه اسم واقع شوند ؛ مثل : یک صفت است . با گرفتند جمله بسازید . از را در جمله با کار ببرید .

3-

مفرد	جمع	مفرد	جمع	مفرد	جمع
چشم	چشم ها،چشمان	عقاب	عقاب ها	دانشجو	دانشجو ها، دانشجویان
گربه	گربه ها	پلنگ	پلنگ ها، پلنگان	ریاضی	ریاضیات
سبزی	سبزی ها	بنده	بنده ها، بندگان	میوه	میوه ها
کتاب	کتاب ها ، کتب	زانو	زانو ها، زانوان	نکته	نکته ها ،نکات
خانم	خانم ها	ابرو	ابرو ها، ابروان	بانو	بانو ها ، بانوان
عضو	عضو ها ، اعضا	فرمایش	فرمایش ها	نور	نور ها ، انوار
بچه	بچه ها	آشنا	آشنا ها ، آشنایان	کافر	کافر ها ، کافران، کفار

4-                  جمع مکسر واژه ها ر ابنویسید :

مفرد	جمع مکسر	مفرد	جمع مکسر	مفرد	جمع مکسر
زمان	ازمنه	شاهد	شواهد،شهود	کاسب	کسبه
قله	قلل	عمل	اعمال	نتیجه	نتایج
رای	آرا	دعا	ادعیه	مادّه	مواد
کافر	کفّار

5- الف ) چهار راه را از دور دیدم . ب) دستمال را به دوستم دادم .   پ) احمد خودکار را به من داد .   ت ) بزرگان ما دانش را گرامی داشته اند .

   ث ) پرویز چند ماهی کپور صید کرده بود .    ج) کتابخانه ی شهر را دور زدیم .

6- اسم های ساده :کاروان، شتر ،زرافه،کلاغ، چنار ،پلکان ،زیره ،هوش ،جو ،نرده

اسم های مشتق : ،‌ آویزه ،‌ زاغچه ،‌ لبه ،جوشش، پاسبان ،گریه     اسم های مرکب : قافله سالار ، آبدوغ خیار ، شتر گاو پلنگ

7 – خاص وعام بودن اسم های زیر را مشخص کنید :

اسم	عام یا خاص	عـلــت
آتش هوا افتخار پول برنج قاسم قاسم آباد هلاک سلامت بره سنگ چاره زهره شمع سوسن سوسن شهاب شهاب بهرام مریخ انگیزه	عام عام عام عام عام خاص خاص عام عام عام عام عام خاص عام عام خاص عام خاص خاص خاص عام	آتش ها ،‌آ تشی بزرگ ( اسم شخص باشد خاص است ) هوایی خوب افتخارات ،‌افتخاری بی نظیر ، ( اگر اسم شخص باشد خاص است ) پول ها ،‌ پولی هنگفت برنج ها ، برنجی خوش پخت جمع بسته نمی شود و ی نکره نمی گیرد . جمع بسته نمی شود و ی نکره نمی گیرد . اسم معنی است وقائم به ذات نیست . اسم معنی است و قائم به ذات نیست . بره ها ، بره ای سنگ ها ، ‌سنگی چاره ها ، چاره ای جمع بسته نمی شود و« ی» نکره نمی گیرد . (چه اسم انسان باشد چه اسم سیاره ) شمع ها ، شمعی روشن اسم گلی است ، سوسن ها ،‌ سوسنی را در گلدان کاشتم . اسم انسان ، جمع بسته نمی شود و «ی» نکره نمی گیرد . سنگ آسمانی ، شهاب ها ، شهابی اسم انسان ، جمع بسته نمی شود و«ی» نکره نمی گیرد . چه اسم سیاره باشد ، چه اسم انسان ، جمع بسته نمی شود و« ی» نکره نمی گیرد . جمع بسته نمی شود و « ی» نکره نمی گیرد . انگیزه ها ، انگیزه ای

اسم های عام : الف ) جمع بسته می شوند  ب) «ی» نکره می گیرند  ج) برهمه ی افراد طبقه خود دلالت می کنند برعکس اسم های خاص . 

خود آزمایی درس چهاردهم ( توصیف ) صفحه 73

2 – توصیف گرمای طاقت فرسای یک روز تابستانی

 در نوشته ی نخست ( بهار گذشته دو سال بود . . .) ، فضایی طبیعی وصف شده است که با جانواران و انسان دشمنی دارد . نویسنده با شرح تأثیـر گرما در خـاک ( ترک می خورد و از هم می پاشد ) ، در جـانـوران ( حیوان ها واقعا دیوانه می شدند ) و در انسـان ( احساس می کردی چشم هایت می خواهند از حدقه بیرون بپرند ) و هم چنین با تعبیرهای کنایی قوی ( درست در جهنم باز شده بود ) ، داغی تنور آسای هوا را چنان به وصف در آورده است که خواننده آن را حس می کند .                         

 توصیف صحنه ای از زندگی عشایری در دامن کوهساران و دراوایل بهار 

درنوشته ی دوم نویسنده برای برانگیختن احساسات و عواطف نسبت به سنت های گذشته و توجه دادن به آبشخورهای نخستین فرهنگی وملی و تشویق خواننده به بازگشت ورویکرد به خواستگاه ، به توصیف هایی د ل انگیز از محیط روستا دست زده است ؛ ( بوی شبدر دوچین یا صدای بلدرچین یک دم قطع نمی شود ) و سرانجام ،‌عواطف انسان دوستانه ی او را تحریک می کند ومی نویسد :‌ « بیا تا هوا ترو تازه است و مادر چشم به راه توست »    خلاصه این که نویسنده برای اثر بخشی بیش تر ،‌ از توصیف زیبایی ها و مناظر طبیعت بهره می گیرد .

3 – احرار  _←  حـر  ،  قلاع  _←  قلعه   ،  قرا _←  قریه ( قاری مفرد کلمه ی « قرّا » است )  ، ادلـه_←   دلیـــــل  ،‌

نسخ  _←   نسخه ،‌ فلاسفه_←  فیلسوف  ،‌  تجار_←  تاجر   ،‌  مکاتیب _←  مکتوب ،‌  مکاتب _← مکتــب ،‌

رعایا    _←  رعیت  ،‌ نواحی _←  ناحیه ،  معانی _← معنی  ،‌  اجانـب _←   اجنبـی  ،  اشیــا  _←   شـــی ء

4 – استیفا از کار_←  استعفا از کار ،‌ خورده فروشی _←  خرده فروشی  ،‌  تمریادبــود  _←  تمبــر یادبـــــود

 روغن مایه _←  روغن مایع

عبدالحمید خدایاری دبیر ادبیات فارسی دبیرستان رازی میرآباد