پاسخ خود آزمایی های زبان فارسی ۳ادبیات وعلوم انسانی

پاسخ خود آزمایی های زبان فارسی ۳ادبیات وعلوم انسانی

درس اول

فعالیت ۱ ص ۱۱
بر اساس الگوی زیر ، یک گروه اسمی بسازید و درباره ی امکان جابه جایی اجزای آن گفت و گو کنید:
صفت + صفت + اسم + نقش نمای – + صفت + نقش نمای – + اسم
۱- آن چند اختر تابناک آسمان
۲- این دو کتاب ارزشمند تاریخ
۳- هر دو خاطره ی زیبا ی نویسنده (صفت جانشین اسم درحکم اسم است )
شاید بتوان در برخی از این گونه مثال ها جایگاه صفت پسین را با اسم عوض نمود،نه همه جا. مثال:
این دو کتاب تاریخ ارزشمند ← نمی توانیم جای صفت شمارشی«دو» و صفت اشاره«این را عوض کنیم← دو این یا نمی توانیم جای « کتاب» و « تاریخ را عوض کنیم ← «این دو تاریخ کتاب ارزشمند »زیرا بر خلاف قواعد همنشینی است .
در شماره (۱) هم نمی توانیم جای « آن» و « چند» را عوض کنیم چون بر خلاف قواعد همنشینی است وصفت اشاره ، دورترین وابسته ی پیشین به هسته است وجای«اختر» و آسمان راهم نمی توان عوض کرد .

در شماره (۳) هم مانند دو شماره ی قبل است فقط می توانیم جای « زیبا» و نویسنده را عوض کنیم

دنباله در ادامه مطلب

پاسخ خود آزمایی های زبان فارسی ۳ادبیات وعلوم انسانی

درس اول

فعالیت ۱ ص ۱۱
بر اساس الگوی زیر ، یک گروه اسمی بسازید و درباره ی امکان جابه جایی اجزای آن گفت و گو کنید:
صفت + صفت + اسم + نقش نمای – + صفت + نقش نمای – + اسم
۱- آن چند اختر تابناک آسمان
۲- این دو کتاب ارزشمند تاریخ
۳- هر دو خاطره ی زیبا ی نویسنده (صفت جانشین اسم درحکم اسم است )
شاید بتوان در برخی از این گونه مثال ها جایگاه صفت پسین را با اسم عوض نمود،نه همه جا. مثال:
این دو کتاب تاریخ ارزشمند ← نمی توانیم جای صفت شمارشی«دو» و صفت اشاره«این را عوض کنیم← دو این یا نمی توانیم جای « کتاب» و « تاریخ را عوض کنیم ← «این دو تاریخ کتاب ارزشمند »زیرا بر خلاف قواعد همنشینی است .
در شماره (۱) هم نمی توانیم جای « آن» و « چند» را عوض کنیم چون بر خلاف قواعد همنشینی است و صفت اشاره ، دورترین وابسته ی پیشین به هسته است و جای « اختر » وآسمان راهم نمی توان عوض کرد .

در شماره (۳) هم مانند دو شماره ی قبل است فقط می توانیم جای « زیبا» و نویسنده را عوض کنیم

فعالیت ۲ ص ۱۲
با استفاده از روش جانشین سازی هر یک از گروه های جمله را دوبار تغییر دهید تا به جمله هایی کاربردی تبدیل شوند.
کتاب ، درس را نجات یافت : ازدیدگاه نحوی جمله غلط است .
کتاب ، درس را نجات داد : از دیدگاه معنایی جمله غلط است .
مادر، فرزند را نجات داد.
خودآزمایی ص۱۳
۱- برای رعایت نکردن هر یک از قواعد واجی ، هم نشینی ، نحوی و کاربردی مثال بزنید.
* قواعد واجی رعایت نشده است . مثل : پرد ، شچر
*قواعد هم نشینی رعایت نشده است . مثل : کتاب سعدی ارزشمند گلستان / درس فارسی زبان ۳
*قواعد نحوی رعایت نشده است . مثل : من به مدرسه رفتیم / ما را از مدرسه بیرون کردیم .
*قواعد معنایی رعایت نشده است . مثل : سنگ کوه را دید / قورباغه سرفه کرد .
*قواعدکاربردی رعایت نشده است . مثل : آیا آب میل دارید ؟ بلی پرنده آواز می خواند.
۲ - چرا تولید واحدهای زبانی زیر غیر ممکن است ؟
مر: خــارج از ضـــوابط هجـایی فارسی است و چنین الگویی ( cc ) در زبان فـارسی نیست یعنی هیچ واژه ای با دو صامت آغاز نمی شود . ( قواعد واجی رعایت نشده است ) .
ژزف : بر خلاف قواعد واجی و الگوی هجایی است مصوت ندارد .
چجد: بر خلاف قواعد واجی و الگویی هجایی است و مصوت ندارد « چ » و«ج » واجگاهی مشترک دارد .
پرورش وزارت و آموزش : قواعد هم نشینی رعایت نشده است .
۳- چرا تو ، تو را سرزنش می کردی ؟ از نظر نحوی غلط است، زیر « تو » تکرار شده است و در دو نقش به کار رفته است . به جای آن باید از ضمیر « خود » و یا « خودت » استفاده نمود.
۴- با ضمیرهای پرسشی زیر ، گرو ه قیدی بسازید و آن ها را در جمله به کار ببرید:
کی ← از کی غایب بودی ؟ از کی آمدی ؟
کی ← با کی رفتی ؟ با کی آوردی ؟
چه ← از چه می گویی ؟ از چه افتادی ؟
۲ – ضمیرهای پرسشی بالا را به عنوان متمم اجباری دریک جمله ی سه جزیی به کار ببرید.
کی از کی گفتی بپرهیز. کی با کی جنگیدی . چه به چه می نازی ؟
از کی و کجا بگذر به کی نگریستی به چه می ماند؟
درس دوم
فعّالیّت ۱ ص۱۵
جمله های مستقل یک فعلی و چند فعلی را در نمونه ی آغاز درس مشخص کنید.
جمله های بند اول « مستقل چندفعلی » و جمله های بند دوم « مستقل یک فعلی » است .
فعّالیّت ۲ ص ۱۶
هسته ی گروه های زیر را بیابید و تعداد واژه های هر گروه را نیر مشخص کنید:
گروه های اسمی هسته تعداد واژه
این پرسش ها پرسش ۲
دمای اجرام آسمانی دما ۵
ابزارهای گوناگون ابزار ۳
شاخه های تخصصی شاخه ۳
تاریخچه ی جهان تاریخچه ۳
فعّالیّت ۳ ص ۱۸
هسته ی گروه های زیر را بیابید ، تکواژهای هر گروه و تعداد واج های هسته را نیز معین کنید
تعداد تکواژ هسته تعداد واج هسته
هر چهار کارمند ساده : ۶ کارمند ۷
آن آدمهای کوشا : ۶ آدم ۵
دفترچه های مشق بچه ها : ۸ دفترچه ۸
داستان های جن وپری : ۶ داستان ۶

فعالیت ۴ ص ۱۹
تکلیف دانش آموزان است .

خود آزمایی ص ۲۲
۱- در متن زیر ابتدا جمله ها را بر اساس درست ترین شیوه ی ممکن بازنویسی کنید . آن گاه جمله های مستقلّ ساده و مرکب را مشخص کنید.
شاعری غزلی بی معنا و بی قافیه سروده بود . مستقلّ ساده
آن را نزد جامی برد . مستقلّ ساده
 استفاده نشده است .< الف >پس از خواندن آن گفت : همان طوری که دیدید در این غزل از حرف  جمله ی مستقلّ مرکب
جامی گفت : بهتر بود از سایر حروف هم استفاده نمی کردید . جمله مستقلّ مرکب
۲- نخستین جمله ی متن بالا را بر اساس سلسله مراتب واحدهای زبان ، تا حد واج ساده کنید.
شاعری غزلی بی معنا و بی قافیه سروده بود.
شاعری غزلی بی معنا و بی قافیه سروده بود……………………………………………….. جمله ی مستقل
شاعری غزلی بی معنا و بی قافیه سروده بود ……………………………………………… یک جمله ساده
شاعری / غزلی بی معنا و بی قافیه/ سروده بود……………………………………………………… ۳ گروه
شاعری/ غزلی/ بی معنا/ و/ بی قافیه/ سروده بود…………………………………………………… ۶ واژه
شاعر ی غزل ی بی معنا و بی قافیه سرود ه بود ۱ تکواژ
۵ ۱ ۵ ۱ ۲ ۵ ۲ ۲ ۶ ۵ ۱ ۳ ۱ تعداد واج
۱- هر یک از کلمات متشابه زیر را تا حد امکان گسترش دهید و طولانی ترین گروه اسمی معنادار را با آن بسازید .
عمل : همان یک عمل جوانمردانه ی فلانی انتصاب : همان یک انتصاب نادرست او
امل : امل دست نیافتنی جوانان ما انتساب : این انتساب بزرگ پدرش
تعلّم : همین تعلم دوره ی تربیت معلم تهران حیات : حیات شورانگیزعاشقان
تألّم : غم انگیزترین تألّم خاطر آن بزرگمرد حیاط : بزرگ ترین حیاط مدارس شهر ما
جذر : جذر این عدد چهار رقمی
جزر : جزر فریبنده ی رودخانه ی اروند

درس سوم
خودآزمایی ص ۳۰
۱- برای نهادهای زیر ، فعل مناسب بیاورید و علت مفرد و جمع بودن فعل را توضیح دهید.
استادان : استادان با شیوه ی نیکوی خود دانشجویان را به علم آموزی ترغیب می کنند.
روال عادی زبان . مطابقت نهاد و فعل
استاد بسیار زیبا سخن می گفت . روال عادی زبان . مطابقت نهاد و فعل
استاد
استاد با روش خاصی سخن می گفتند . استثنای زبان . عدم مطابقت نهاد و فعل به لحاظ احترام

آجرها به دست معماران بر روی هم قرار گرفت . روال عادی زبان . فعل مفرد برای نهاد جمع غیر جان دار
آجرها برای نهاد جمع بی جان به کاربردن فعل به صورت مفرد ، جمع ، هر دو صحیح است
آجرها به دست معماران بر روی هم قرار گرفتند . گونه ای که امروز در زبان رایج است.مطابقت نهاد و فعل

گل ها رویید. روال عادی زبان . فعل مفرد برای نهاد جمع غیر جان دار / برای نهاد جمع بی جان به کار بردن
فعل به صورت مفرد و جمع ، هر دو صحیح است .
گل ها
گل ها بر سر شاخسار ادب روییدند. مطابقت نهاد و فعل گونه ای که امروز رایج است .

هیچ کس از بزرگان علم و ادب آن جا نبود.

هیچ کس
هیچ کس از بزرگان علم و ادب آن جا نبودند.

هیچ یک از آن ها نیامد.
هیچ یک از هر دو شکل درست است .
هیچ یک از آن ها نیامدند.

گروه ادبیات با دقت کار خود را دنبال می کند.
گروه
گروه نقاشان از …….. با دقت کار خود را دنبال می کنند.
تبصره :‌ اگرکلمه بعداز « گروه » جمع باشد فعل جمع است و اگر مفرد باشد فعل مفرد است .

۲- دو جمله مثال بیاورید که در آن ها نهاد و متمم حذف شده باشد.
کتاب را خرید. عاشقانه نگریست
۳- فعل های مجهول زیر را به معلوم تبدیل کنید و برای هر یک از آن ها نهاد مناسبی بنویسید.
گرفته شده است : گرفته است . اوکتاب فارسی مرا گرفته است .
گفته می شد : می گفت . اوبسیار شیوا سخن می گفت .
جوشانده شده بود : جوشانده بود . فریده چای را جوشانده بود.
برده خواهد شد : خواهد برد . او میز را از این جا خواهد برد.
۴- جملات زیر را ویرایش کنید:
او در منزل استجاره ای زندگی می کند و در ابتدای هر ماه با صاحب خانه اش تصفیه حساب می کند.
ویرایش شده : او در منزل استیجاری ( اجاره ای ) زندگی می کند ودرابتدای هرماه با صاحب خانه اش تسویه حساب می کند.
مس سرو پا از اعمال وضو است . ویرایش شده : مسح سر و پا از اعمال وضو است
همه ی بچه ها به او احسن گفتند . ویرایش شده : همه ی بچه ها به او احسنت گفتند.

درس چهارم
خودآزمایی ص ۴۱
۱ – تکلیف دانش آموزان است .
۲- در جمله های زیر ، کدام نهاد و فعل مطابقت ندارند؟ کدام را درست تر می دانید؟ چرا؟
* صحبت های دوستان به درازا کشید . مطابقت ندارد. به همین شکل درست است ، زیرا نهاد بی جان است. (درفارسی امروز تمایل بر تطبیق نهاد جدا و پیوسته است )
* نامه هایی رسیده اند که داریم پاسخ آن ها را تهیه می کنیم . مطابقت دارد. نامه هایی رسیده است . چون نهاد غیر جان دار است پس می تواند مطابقت نکند .
* در کتابخانه ی آن شهر ، کتاب های بسیاری بودند که دشمنان همه را در آتش سوزاندند.
مطابقت دارد. کتاب های بسیاری بود . چون نهاد غیر جان دار است پس می تواند مطابقت نکند .
* روزهای بیستم و بیست ویکم این ماه برای بررسی علمی زبان انتخاب شده اند.
مطابقت دارد . چون نهاد غیر جان دار است ، پس نیاز به مطابقت ندارد.
* در این کتاب ، آیات قرآنی تفسیر شده اند . مطابقت دارد… چون نهاد غیر جان دار است ، فعل می تواند مفرد هم بیاید .
* گروه اعزامی ، نخست به دوری راه اعتراض کرد . مطابقت دارد . اگر واژه ی بعد از « گروه » جمع باشد فعل جمع و اگر مفرد باشد فعل به صورت مفرد به کار می رود .
* حرف های اضافه نباید بدون قرینه از کلام حذف شود. مطابقت ندارد. به همین شکل دو دسته است . زیرا نهاد غیر جان دار است و فعل در این شکل به صورت مفرد به کار می رود.
۲- نمازگذار : نمازگزار / بنده گان : بندگان / خسته گی : خستگی / غرض : قرض / نقز : نغز / بر خواستن : برخاستن

درس پنجم
خودآزمایی ص ۴۵
۱- مدخل « گذشتن » را از فرهنگ معین استخراج کنید .
گذشتن : gozas- tan ] پهـ . [vitartan ( گذشت ، گذرد ، خواهد گذشت ، بگذر، گذرنده ، گذرا ، گذران ، گذشته )
الف :‌ ( مص ل ) عبور کردن ، مرورکردن ، گذر کردن ب : طی شدن ، سپری شدن
ت :‌ مردن ، درگذشتن ج : ‌به سرآمدن ، پایان یافتن …
شامل اطلاعات املایی – آوایی – ریشه تاریخی – دستوری و معنایی است .
۲- دو سطح واژگان شناسی و واژگان نگاری چه تفاوتی با هم دارند؟
سطح واژگان شناسی به انواع روابط ساختاری ، تاریخی ، روان شناختی و جامعه شناختی میان واژه ها می پردازد ، ولی در سطح واژگان نگاری به چگونگی گرد آوری ، تدوین و ضبط واژه ها پرداخته می شود.
۳- با مراجعه به یکی از فرهنگ های معتبر درباره ی یکی از واژه های زیر از نظر ریشه شناسی مطالعه کنید.
فردوس : اصل آن اوستایی است . معرب شده است . کنز : اصل آن فارسی است . معرب شده است .
نیم کت : اصل آن پهلوی است . هندسه : اصل آن پهلوی است . معرب شده است .
۴- دو جمله بنویسید که در آن ها ، قیدهای ( بی شک و بی تردید) درست به کار رفته باشد.
* بی شک آنانی پیروزند که در راه حق پا می گذارند.
* بی تردید جوانان ساعی امروز ، مردان موفق آینده اند.
درس هفتم
خودآزمایی ص ۵۸
۱- جمله های زیر چند جزئی هستند؟
متمم مفعول
* نمونه هایی از این نوع شعر مردمی را در بررسی ادبی دهه ی اخیر ، خواهیم دید ( ۳ جزئی مفعولی )
گروه مفعولی متمم قیدی فعل
* شعر این دوره ، پناه شکست خوردگان و نومیدان و از راه واماندگان شده بود. ( ۳ جزئی مسندی )
نهاد گروه مسندی فعل
* شعرای متعهد دهه ی چهل شعر مبتذل مسلط بی مایه را شعری بیمار می دانستند . ( ۴ جزئی مفعولی مسندی )
نهاد مفعول مسند فعل
* قالب ترجیع بند متشکل از تعدادی غزل است . ( ۳ جزئی مسندی )
نهاد مسند متمم اسم(مسند) فعل
۲- جمله های مرکب زیر را با تاویل جمله ی وابسته به یک جمله ی ساده تبدیل کنید و پس از آن ، تعداد اجزای هریک از جمله ها را بنویسید.
* نویسندگانی که به افزونی تقسیم بندی ها ، علاقه ی زیادی داشته اند ، نوعی از ترجیع بند را که بند ترجیع آن در هر خانه ، متفاوت است، ترکیب بند خوانده اند.
متمم نهاد
* نویسندگانی علاقه مند به افزونی تقسیم بندی ، ترجیع بند دارای بیت برگردان متفاوت را ترکیب بند خوانده اند .
گروه نهادی گروه مفعولی مسند فعل
( ۴ جزیی مفعولی و مسندی ) این جمله را به صورت کوتاه شده ی زیرمی توان نوشت :
نویسندگان ، نوعی ترجیع بند را ترکیب بند خوانده اند.
نهاد مفعول مسند فعل
*گاهی شاعران مجاز بوده اند که با استفاده از اختیارات شاعری ، تغییراتی جزئی در وزن شعر اعمال کنند.
گاهی شاعران با استفاده ازاختیارات شاعری مجاز به اعمال تغییراتی در وزن بوده اند. ( ۳جزئی مسندی )
نهاد مسند متمم مسند فعل
گاهی شاعران با استفاده از اختیارات شاعری،تغییرات جزئی در وزن شعر اعمال می کنند ( ۳ جزئی مفعولی )
* هر جا شاعر تصویر سازی شعر را تا حد نازل ، ساده می کند،معلوم می شود که مایه ی سخن از کیفیت والایی برخوردارنبوده است .
تصویر ساده ی شعر بیانگر بی بهرگی مایه ی سخن از کیفیت بالا است . ( ۳ جزئی مسندی )
نهاد مسند مضاف الیه مسند متمم مضاف الیه فعل

۲- برای هر یک از واژه های زیر، کدام علامت جمع مناسب تر است ؟
چشمه چشمه ها / گوسفند گوسفندان ( گوسفندها )/ رود رودها / دیوار دیوارها
شهید شهیدان ، شهیدها/ انسان انسان ها
درس هشتم
خود آزمایی ص ۶۴
۱-در نوشته ی زیر کار برد زبان هنری را نشان دهید:
این متن یک نوشته ی ادبی است و ویژگی های هنری آن بدین گونه است :
(۱) در قلمرو زیبایی شناسی و صور خیال :
تشبیه : حرای جاهلیّت سیاه ، جاده ی نور ، همچون کهکشان ، …
تشخیص : لبان عبوس و تیره ی افق ، …
استعاره مکنیه :‌ لبخندی از نور شکفت .
حسّامیزی : پرتو سبز الهام
(۲) کاربرد زبانی :
الف – بعضی واژه ها ساخت تاریخی دارند مانند: اندر.
ب- فعل های پیشوندی مانند : فرو نشست .
پ- جملات عموما خبری است .
(۳ ) بار عاطفی و احساسی بعضی از جملات به گونه ای است که در خواننده ایجاد هم حسّی با نویسنده می کند. مثال : بر قلب اُمّی من ، پرتو سبز الهامی فرو تابید.

۲- در جمله های زیر ، زمان فعل ها را بنویسید.
آن چه در نظام آموزشی ما به عنوان ادبیّات به دانش آموزان یاد داده می شود ( مضارع اخباری مجهول ) قطعاتی است
( مضارع اخباری)که گاهی تنها به دلیل دشوار بودن برای درج درکتاب های درسی برگزیده شده است.( ماضی نقلی مجهول ) هدف آموختن ادبیّات به دانش آموزان باید این باشد ( مضارع التزامی ) که قوّه ای در او پدید آید ( مضارع التزامی) که بتواند از سر این عبارات دشوار بگذرد ( مضارع التزامی ) و به معنایی که در پس آن ها ست ( مضارع اخباری ) برسد
( مضارع التزامی ) و این جز با ایجاد انس با ادبیّات در دانش آموز میسّر نیست . ( مضارع اخباری )
۳- یکی از واژگان داخل کمانک ( پرانتز) را انتخاب کنید. ( در انتخاب واژه ها آزاد هستید) .
به ، چه صبح ( زیبایی ، قشنگی ، خوبی ) است ( تمام ، همه ، سرتاسر) شب ماه ( جلوه فروخته ، خودنمایی کرده ، حرکت کرده ) اکنون شرمنده از گوشه ی میدان ( به در می رود ، فرار می کند ، می گریزد ).
( نیمی ، نصفی ، بخشی ) از صورتش پیدا است.ستارگان همه گریخته اند، مگر چند دانه که وفا به جا آورده و هنوزماه را
( رها ، ول ، یله ) نکرده اند . ( شاه جهان ، خورشید عالم تاب ، آفتاب ) از ( آرامگاه ، مقر ، نهانخانه ) خود بیرون می آید. موجودات همه با شور و ذوق منتظر و نگران اند . پرده ی ( ساحره ، جادوگر ، شعبده باز ) صبح گسترده است . از یک طرف ذرّات لاجوردی و از طرف دیگر ذرات طلایی سخت در هم ریخته و از افق ( کبود ، تیره ، سیاه ) تا افق ( سرخ ، قرمز ، لعل فام ) هزاران رنگ (ساخته اند ، درست کرده اند ،آورده اند .) درختان (بر پا ایستاده اند ، صف کشیده اند ، قامت افراشته اند) و نسیم صبحگاهی هم چون کمان ( نرم ، خشن ، زبر) استادی که برای دل خود ساز می زند ، بر شاخ و برگ ها (می گذرد ، عبور می کند ، می رود ) و آوازهای آسمانی و نغمه های جان پرور ( می نوازد ، می خواند ، سرمی دهد ) .
۴- برای هر یک از واژگان زیر سه مترادف با بارهای معنایی متفاوت بنویسید.
مثال : عمیق ، گود، ژرف ( توجه : چون این واژگان کاربردهای متعددی دارند، در نتیجه مترادف های گوناگونی نیز دارند).
وسیع : گسترده ، فراخ ، پهن کم کم : آرام آرام ، اندک اندک ، نرم نرمک
آرام : ساکت ، خاموش ، آهسته خشمگین : دژم ، عصبانی ، غضبناک
انداختن : افکندن ، رهاکردن ، پرتاب کردن ایستادن : قیام کردن ، برپا بودن ، توقف کردن ، مقاومت کردن
گذشتن : گذر کردن ، عبور کردن ، رد شدن نا بینا : کور ، اعمی ، روشندل
 جمع ببندید و نوع صامت های میانجی آن ها را مشخص کنید.< ان >۵-کلمات زیر را با
پله : پلّکان (ک) / دانا : دانایان ( ی) / سخن گو: سخن گویان ( ی) / گرسنه : گرسنگان (گ)

درس نهم
خودآزمایی ص ۷۳
۱- گروه های اسمی جمله های زیر را استخراج کنید . نقش آن ها را بنویسید و هسته و وابسته ی هر گروه را با ذکر نمودار پیکانی مشخص کنید.
گروه های اسمی : نگرش حاکم بر آموزش ادبیات فارسی / در مدارس و دانشگاه های ما / نگرش لغوی و دستوری / هنری / این نگرش / تلاش غالب / معنای شعر/ درستی آن / معیار دستور زبانی واحد و انعطاف ناپذیر / یک اثر ادبی / انتقال معنا / نحوه ی انتقال رشد/ تاثیر آن / اهمیت انکار ناپذیری .
نقش ها : نگرش حاکم بر آموزش ادبیات فارسی : نهاد / در مدارس و دانشگاه های ما : گروه اسمی ( متمم قیدی ) / نگرش لغوی و دستوری : گروه مسندی / هنری : صفت وابسته به مسند محذوف / تلاش غالب : گروه نهادی / معنای شعر ، مفعول / درستی آن : گروه مفعولی/با معیار دستور زبانی واحد و انعطاف ناپذیر : متمم قیدی (گروه قیدی) / یک اثر ادبی : نهاد / مسند / نحوه ی انتقال : نهاد / شدّت تاثیر آن ، معطوف : نهاد / اهمّیّت انکارناپذیری : مفعول / انتقال معنا متمم قیدی ( گروه قیدی )

هسته و وابسته ها با ذکر نمودار پیکانی : نگرش حاکم بر آموزش ادبیّات فارسی در مدارس و دانشگاه های ما

نگرش لغوی و دستوری هنری : یک گروه اسمی . چون صفتی است که اسم آن حذف شده است .

در این نگرش تلاش غالب معنای شعر درستی آن معیار دستور زبانی واحد و انعطاف ناپذیر

یک اثر ادبی برای انتقال معنا نحوه ی انتقال شدت تاثیر آن

اهمّیّت انکار ناپذیر ی اهمّیّت انکار ناپذیر ی

۳- چه بخش هایی از این جمله ها حذف شده است ؟ جزء حذف شده و نوع حذف را تعیین کنید.
( من – نهاد جدا – قرینه ی لفظی ) از پنجره ی اتاقم او را در حیاط خانه اش می دیدم که ( او – نهاد جدا – قرینه ی لفظی )
( در حیاط خانه اش – گروه قیدی – قرینه ی لفظی ) قدم می زد و ( او – نهاد جدا – قرینه ی لفظی ) باغچه ها را آب می داد و (او نهاد جدا- قرینه ی لفظی ) پرنده ها را با احتیاط ، دانه ( می داد – فعل – قرینه ی لفظی )
۳- برای هر کدام از نقش های تبعی یک مثال ذکر کنید.
الف – معطوف : سعدی و حافظ از شاعران برجسته ی ایران هستند.
معطوف به نهاد
ب – بدل : عارف بزرگ قرن هفتم ، مولوی ، از بلخ بود
بدل
پ – تکرار : به گلستان سعدی توجه کنید . به گلستان
تکرار
۴- در جمله ی زیر، متمم اسم را مشخص کنید.
افتخار به دوستی با دانایان افتخار واقعی است .
متمم نهاد متمم متمم
درس دهم
فعّالیّت ص ۷۵
یک بار دیگر در جملات درس دقّت کنید ، در تمام این جمله ها چه عامل مشترکی را می توان یافت ؟ صور خیال
خود آزمایی ص ۸۰
۱- در نوشته های زیر ، انواع صور خیال را نشان دهید.
امان ازهم نشین بد.آخر به آتش او خواهی سوخت . آتش: استعاره ازبدی/به آتش کسی سوختن:کنایه از ضرر دیدن از بدی کسی.
بغض آسمان ترکید و چنان گریست که سیل جاری شد . تشخیص
بابام می آید ، لباسش پر از بوی آفتاب است . بوی آفتاب : حسامیزی / آفتاب : استعاره .
اگر پلک ها شکفته شوند :‌ استعاره ی مکنیّه/ اگر گوش ها به شنیدن ایستند : تشخیص و استعاره ی مکیّنه .
همه چیز معلم انسان است :تشبیه / عبور ثانیه ها : تشخیص و استعاره ی مکنیه / بیداری شبانگاه ستارگان : تشخیص واستعاره ی مکنیه ومراعات/ خواب زمستانی درختان : تشخیص و استعاره ی مکنیه / و بیداری بهارانه ی بذرها : تشخیص و استعاره ی مکنیه / غروب و طلوع: تضاد/ مرگ و تولد :تضاد / هر صحنه و لحظه و پدیده معلمی است . تشبیه / که در کلاس بزرگ آفرینش ، تشبیه / با ما دانش آموزان سخن می گوید. /سخن گفتن صحنه و لحظه وپدیده : تشخیص و استعاره ی مکنیه
کلبه ی گلی آنان روی خاک خیس و نم کشیده ی کنار رودخانه ، قوز کرده بود و انگار پنجه های خود را به خاک فرو برده بود . در سرازیر آن جا خود را به زور روی تپه نگه می داشت. کلبه قوز کرده بود: استعاره ی مکنیه / پنجه های خود را در خاک فرو برده بود : استعاره ی مکنیه / در سرازیر نگه می داشت : تشخیص واستعاره ی مکنیه /شب چون شبحی ، در حیاط بادکی می وزید . مهتاب روی موج های کوچک حوض سر می خورد و هزار بار در لایه های سربرآورده ی آب تکثیـــــر می شد و باز سکوت آن یکی می شد و نمی شد.
شب چون شبح : تشبیه / مهتاب سر می خورد :تشخیص واستعاره ی مکنیه / لایه ها سر بر آورده ی آب : تشخیص و استعاره ی مکنیه/ مهتاب تکثیر می شد استعاره ی مکنیه / چنان می نشیند که گویی کوهی گران برجای نشسته است.نشستن به کوه ، تشبیه/کوهی نشسته است ، تشخیص و استعاره ی مکنیه
در زندگی زخم هایی هست که مثل خوره روح را آهسته و در انزوا می خورد و می تراشد.
زخم ها : مجاز از درد وناراحتی / زخم مثل خوره : تشبیه
۲- مفهوم هریک از کنایه های زیر را بنویسید.
ابرو در هم کشیدن : اخم کردن ، ناراحت شدن ، عصبانی شدن
خط و نشان کشیدن برای کسی : تهدید کردن ،توطئه کردن
لب تر کردن : کوچک ترین اشاره ی لفظی ، اراده کردن
ضرب شست نشان دادن : قدرت نمایی ،اظهار وجود کردن
پنبه از گوش بیرون آوردن : تنبّه و آگاهی ، هشیار شدن
مو بر تن راست شدن : ترسیدن ، وحشت کردن
۳ ـ تکلیف دانش آموزی است .
۴ـ کلمات زیر را یک بار در معنی واقعی و یک بار در معنی مجازی آن به کار ببرید.

واژه در معنی اصلی در معنی مجازی
کاسه کاسه شکست . تمام کاسه را سر کشیدم
دست دست یکی از اعضای بدن انسان است . دست بالای دست بسیار است .
با دست (انگشت) سرم را خاراندم
کلّه چنگیـز از کلّه ی انسـان مناره ها ساخت کلّه اش کار می کند.
چشم او عینک به چشم دارد. چشمهایش را بست
دیشب چشمم روی هم نیامد (پلک)
دل یک کیلو دل و جگر خریدم . دل این کار را نداشت .

۵- یک بند نوشته ی طنزآمیز بنویسید و درآن از کنایه های زیر استفاده کنید .
پاسخ آزاد ، مانند : با اون که خیلی سر به هواست تا حالا دم به تله نداده . تازگی ها هم خودشو داخل آدما کرده و حرف تو دهن مردم گذاشته .
درس سیزدهم
خودآزمایی ص ۹۷
۱ـ در نوشته ی « رنگ های زندگی » نویسنده از کدام عناصر و عوامل هنری برای زیبایی نوشته ی خود استفاده کرده است؟
۱ – شروع و پایان مناسب ۶ – فضا سازی ۱۱ – مراعات نظیر در رنگ ها (سفید،آبی و … )
۲ – هم حسّی ( عاطفه و احساس ) ۷ – ساده نویسی ۱۲ – استفاده از جمله های کوتاه و اغلب خبری
۳ – عنوان زیبا و مناسب ۸ – داشتن طرح مشخص ۱۳ – استفاده از گفت و گو.
۴ – بهره گیری درست از واژگان ۹ – داشتن صداقت و صمیمیت ۱۴ – دوری از ریا و تصنّع
۵ – صور خیال : اشک هایم مثل باران (تشبیه) ۱۰ – استفاده از طنز (امروز فهمیده ام ،کورتراز من هم در دنیا هست ) .
۲ـ یکی از عبارات زیر را به کمک صور خیال به صورت های مختلف بنویسید :
* رزمندگان اسلام در جبهه ها حماسه آفریدند.
الف) رزمندگان اسلام شیران عرصه پیکارند ( تشبیه )
ب) شیران عرصه ی پیکار فاتحانه بازگشتند. ( استعاره )
پ) رزمندگان فریاد سرخ پیروزی سردادند. ( حس آمیزی )
ت) رزمندگان اسلام در جنگ حق ، حق جنگ را ادا کردند. ( عکس )
۳ ـ جمله ی زیر را با توجه به کلمه های داخل کمانک ( پرانتز ) تغییر دهید.
*مهتاب چون حریر سپید روی برف بیابان ، نشسته بود. ( نرم و ملایم )
مهتاب نرم و ملایم چون حریر سپید روی برف بیابان نشسته بود.
یا : مهتاب چون حریر سپید روی برف بیابان ، نرم و ملایم نشسته بود.
* مهتاب چون حریر سپید روی برف بیابان دامن گسترده بود.
*آهوی مهتاب روی برف بیابان نشسته بود.
*عروس سپید پوش مهتاب آرام و با وقار بر حریر برف بیابان نشسته بود.
*حریر ماهتاب روی برف بیابان نشسته بود.
۴- ده واژه که در زبان فارسی امروز دو تلفظ دارند ، بنویسید.

ارجمند – آموزگار – مستمند – آسمان – سازمان – رایگان – پروردگار – روزگار – رستگار ـ کارگر ـ یادگار

ارجمند – آموزگار – مستمند – آسمان – سازمان – رایگان – پروردگار – روزگار – رستگار ـ کارگر ـ یادگار

درس چهاردهم
فعّالیّت ۱
در جاهای خالی ، واژه های مناسبی بنویسید که معنای فعل ها را تغییر دهند. سپس در باره ی معنای فعل ها گفت و گو کنید.
*پرنده به هوا پرید . ( پرواز کرد)
*رنگ از صورت خسرو پرید. ( ترسید)
*علی از دیوار پرید.( به پایین آمد . پایین پرید)
*ناگهان از خواب پرید. ( بیدار شد)
*لبه ی استکان پرید . ( شکست )
آیا می توانید نمونه های دیگری با تغییر معنا ذکر کنید؟
فعل برید گرفت فعل خورد
حسن طناب را برید. (جدا کرد ) خورشید گرفت(کسوف کرد) احمد با سر به دیوار خورد ( اصابت کرد ) خسرو از شهباز برید. ( قطع رابطه کرد) دلم گرفت ( غمگین شدم ) کتاب او خیلی به دردم خورد( مفید بود )
احمد دستش را برید.(زخم کرد ) پلیس دزد را گرفت ( دستگیر کرد ) هوشنگ غذا خورد ( تناول کرد )
خیاط پارچه را برید. ( جدا کرد ) صیاد آهو را گرفت ( صید کرد ) موتور به ماشین خورد ( تصادف کرد )
لوله گرفت( مسدود شد ) او تمام پولهایم را خورد ( تصاحب کرد )
طفل دستش را به دیوار گرفت (چسبانید ) او حق من خورد ( پایمال کرد )
آب همه جا را گرفت ( احاطه کرد )
فعالیت ۲ ص ۱۰۳
هریک از واژه های زیر مشمول کدام یک از وضعیت های چهارگانه هستند ؟

واژه معنای قدیم معنای جدید
کرسی تخت حکومت ، مرکز حکومت چهار پایه که آتش زیرآن می گذارند و لحاف روی آن قرار می دهند ، چهارپایه معمولی چهارپایه درس تخصصی یک استاد (کرسی استادی) ت تحول‎ معنایی با حفظ یکی از معانی قدیم
دستور وزیر ، فرمان ، اجازه دستور زبان فارسی ، فرمان ، برنامه ت تحول معنایی با حفظ یکی از معانی قدیم
زین زین اسب ، ابزار جنگی زین اسب ، زین دوچرخه ت تحول معنایی باحفظ
معنی قدیم معنی جدید پذیرفته است
زین وبرگ وسایل ابزار جنگی ـــــــــــــــ الف متروک
برگ برگ درخت ، درفش، ساز ، دستگاه ، … برگ درخت ، برگ کاغذ ، کباب برگ ت تحول معنایی با حفظ یکی از معانی قدیم
پاره پول ، رشوه ، مزد ، گرز آهنین شکافته و پاره شدن ، قطعه ب تحول معنایی
پارچه تکه ، قطعه ، هرچیز بافته شده قماش و منسوج ، هر چیز بافته شده ، قطعه ت تحول معنایی با حفظ معانی قدیم
ساده بی نقش و نگار ، ابله و نادان ، آسان بی نقش و نگار ، ابله ، آسان ، بسیط درمقابل مرکب ت تحول معنایی
مزخرف آراسته و زر اندود شده سخن بیهوده ب تحول معنایی
برگستوان پوششی که در قدیم بر اسب و فیل می انداختند و … ـــــــــــــــ الف متروک
آچار انواع پرورده ها در آبلیمو و سرکه ، قلم حکاکی، زمین پست و… وسیله ی فلزی برای باز کردن پیچ و مهره ب تحول معنایی
تیم کاروان ، سرای بزرگ ، تعهد ، غمخواری دسته ی ورزشی ب تحول معنایی
تبصره – کلمه آچار دخیل ترکی و کلمه تیم دخیل انگلیسی است .
خود آزمایی ص ۱۰۶

۱ـ آخشیج : عنصر / آبزن : حوضچه / بابزن : سیخ کباب / مزگت : مسجد/ پرویزن : غربال
۲ـ چهار کلمه مثال بزنید که در گذشته وجود داشته اند و امروز نیز با تغییر در حوزه ی معنایی به کار می روند:

لغت قدیم جدید
شوخ چرک بذله گو
سیاست تنبیه سیاست
حوصله چینه صبر و تحمل
دبیر نویسنده معلم
سوگند گوگرد قسم

۳- واژه های زیر چه معنایی دارند و چگونه ساخته شده اند ؟
نزاجا : نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ساف : سازمان آزادی بخش فلسطین
سمت : سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی ره : رحمه الله علیه و رضوان الله علیه

۴- چرا فعل های زیر ، ساده اند ؟
زیرا بن مضارع آن ها از یک تک واژه ساده تشکیل می شود.
آموختم : آموز / آویختی : آویز / افزود : افزای / آلودن : آلای / بخشید : بخش / پرداختن : پرداز / پیوست : پیوند / چسبید : چسب /
سپرد : الف ) سپار : سفارش کردن ب ) سپر : طی کردن / فروخت : فروش

۵ـ برای موصوف های زیر صفت های طنزآمیز و جدی بنویسید. مثال :

موصوف صفت
جدی طنز‌آمیز
قد بلند دراز
کلاس بزرگ گنده
خیابان وسیع ، ناهموار گًل وگشاد ، پرچاله چوله
امتحان آسان ، دشوار آبکی ، نفس گیر ، پدر در بیار
پا بزرگ ، کوچک فسقلی ، گنده ، دراز

۶- سه نمونه ی دیگر جز آن چه در بیاموزیم درس آمده است ، بنویسید که دو تلفظ متفاوت دارند و تلفظ رایج آن را مشخص کنید.
الف – تجربه – لذت – مداد – عطر – نماد – جهاد ← ( تلفظ الف رایج است )
ب – تجربه – لذت – مداد – عطر – نماد – جهاد

درس پانزدهم
خود آزمایی ص ۱۱۴
۱- واژه های زیر را بر اساس ترتیب اجزای سازنده ، تا مرحله تک واژه تجزیه کنید.
واژه مرحله ی نخست مرحله ی دوم مرحله ی سوم
ناتوانی ناتوان + ی نا + توان —–
بی حوصلگی بی حوصله + گی ( گ + ی ) بی + حوصله —–
یخجال سازی یخچال ساز + ی یخچال + ساز یخ + چال
گرفتاری گرفتار + ی گرفت + ار —–
نسنجیده ن + سنجیده سنجید + ه سنج + ید(تکواژ ماضی ساز )
هنرآموزی هنر آموز+ ی هنر + آموز —–
پروار بندان پروار بند + ان پروار + بند —–
دل بستگی دل بسته + گی دل + بسته بست + ه
دل دادگان دل داده+ گان دل + داده داد + ه
هم دردی هم درد+ ی هم + درد —–
هزارتومانی هزارتومان + ی هزار + تومان —–
دانش آموزان دانش آموز+ ان دانش + آموز دان + ش
بی مسئولیتی بی مسئولیت + ی بی + مسئولیت مسئول + یت
ستایشگری ستایش گر+ ی ستایش + گر ستای + -ِ ش
دانشگاه دانش + گاه دان + ش —–
۲- برخی از واژه های مشتق ، بیش از یک وند دارند : (نا هماهنگی ، نا شکیبایی) پنج کلمه بنویسید که بیش از یک وند داشته باشند و وندآخرآن ها «گی » باشد ، بی برنامگی ، وارستگی ، نقدینگی ، بی پردگی ، ناپیوستگی ، وا نهادگی ، بی پایگی ، بی حوصلگی ، هم خانوادگی ، بی مایگی، همپایگی و …
پنج کلمه بنویسید که بیش از یک وند داشته باشند و وند آخر آن ها « ا » باشد،مثل:ناشنوا،نازیبا ، ناروا ، ناخوانا ، ناشکیبا ، نازیبا ، نابینا
۳- تکلیف دانش آموزی
با ۴- با مراجعه به فرهنگ لغت بنویسید کدام تلفّظ درست است؟
شکل ب صحیح است . ب – غِرّه مشو ، متمِّمِ فعل ، مٌصاحَب خوب ، مصوِّت کوتاه ، مٌضافً اِلیه

درس شانزدهم
خود آزمایی ص ۱۲۴
۱- تکلیف دانش آموزی است .
۲- با کمک فعل های ساده ی زیر ، فعل پیشوندی بسازید. آن گاه تفاوت تعداد اجزای آن ها را دردو کاربرد نشان دهید.
داشتن : بازداشتن ، برداشتن ، واداشتن
داشت : من چند کتاب داشتم ← ( سه جزئی مفعولی )
بازداشت : او من را از این کار بازداشت ( منع کرد ) ← ( ۴ جزئی مفعولی متممی )
برداشت : او کتاب را برداشت . ← ( ۳جزئی مفعولی )
واداشت : او مرا به این کار واداشت ( وادار کرد ) ← ( ۴ جزئی مفعولی متممی )
انگیختن : بر انگیختن
انگیخت : سخنان او شوری در من انگیخت ( ایجاد کرد ) . ( در نثر معیار امروزی کاربرد چندانی ندارد ) ← ( ۴جزء مفعولی ، متممی )
برانگیخت : خداوند ، پیامبران را برانگیخت ( مبعوث کرد ) / این سخن خشم او را برانگیخت ← ( ۳جزئی مفعولی )
رسیدن : فرارسیدن
رسید : کتاب ها رسید ← ( ۲ جزئی )
فرا رسید:فصل بهار فرا رسید . ( آغاز شد ) ← ( ۲جزئی)
بردن : فرو برد
بردن : کتابم را بردم ، بچه را بردم ← (۳جزئی مفعولی )
فرو برد : او خشم خود را فرو برد ← (۳جزئی مفعولی )
ماند : درماند، بازماند ، فرو ماند
ماند : او در خانه ماند ( نرفت ) ← (۲جزئی )
درماند : او از پاسخ درست در ماند ← ( ۳ جزئی متممی )
بازماند : او از تحصیل باز ماند ← ( ۳ جزئی متممی )
فرو ماند : ماه از جمال محمّد (ص) فروماند . ( متحیر شد ) ← ( سه جزئی متممی )
کشید : باز کشید ،درکشید ، فروکشید ، برکشید
کشید : او نقاشی کشید ← ( ۳ جزئی مفعولی )
بازکشید : او دست از کار باز کشید ( برداشت ) ← ( چهار جزئی مفعولی متممی )
درکشید : او را از اسب درکشید (استفاده ی تاریخی دارد به معنی پایین کشیدن ) ← ( ۳ جزئی مفعولی )
فرو کشید : او را از دیوار فرو کشید ← ( سه جزئی مفعولی )
برکشید : او خود را برکشید ( ترقی داد ) ← ( سه جزئی مفعولی )
خواست : درخواست ، باز خواست
خواست : من کتاب را خواستم ، او چند کاغذ می خواست ← ( ۳ جزئی مفعولی )
درخواست : او کتاب را از من درخواست ( درخواست کرد ) ← ( ۴ جزئی مفعولی متممی )
امروزه به جای « درخواست » ، « درخواست کرد » رایج است .
بازخواست : قاضی متهم را بازخواست کرد ← ( ۳ جزئی مفعولی )
۳- پنج واژه ی دیگر در زبان فارسی معاصر بیابید که صورت ملفوظ و مکتوب آن ها متفاوت باشد.
شنبه : شمبه / تمبر : تمر / دست آویز : دستاویز / بیابان : بی یابان / زنبور : زمبور / زودتر : زوتر / مجتمع : مشتمع / خویش : خیش /
خوار : خار

درس هفدهم
خود آزمایی ص ۱۲۹
۱- با توجه به آن چه خوانده اید ، ویژگی های دستوری این جمله ها را پیدا کنید.
الف) تقدیم مضاف الیه : . ابودجانه را قاعده چنان بود …….. قاعده ی ابودجانه ……
ب) کاربرد ساخت کهن ماضی استمراری : به جنگی رفتی ، برسر بستی ، بربستی ، بدانستندی
پ)کوتاهی جملات ت)کاربرد فعل پیشوندی : بر بستی ث) تکرار واژه ها مثل : عصابه ، بربستی و تکرار جمله عصابه بربستی
۲- جابه جایی اجزای جمله را در نمونه های زیر پیدا کنید.
تقدیم فعل بر مفعول : برداشتیم ، تنی هفتاد ( مفعول ) /جابه جایی صفت و موصوف : تنی هفتاد / تقدیم فعل : یافتم امیر را فرودآمده /
تقدیم فعل بر نهاد : نباشد خصمان را بس خطری / تقدیم مضاف الیه : سالار هندوان را گوش
۳- پنج کلمه مثال بزنید که فرایند واجی کاهش در آن صورت پذیرفته باشد.
دل آور : دلاور / صحراء : صحرا / علما ء : علما / دست به دست : دس به دس /دست رنج : دس رنج / خواهر : خاهر
قند شکن : قن شکن / ماست بند : ماس بند / پستچی : پسچی

درس هجدهم
خودآزمایی ص ۱۳۶
۱ـ تکلیف دانش آموزان است .
۲ـ تکلیف دانش آموزان است.
۳ـ علاوه بر صامت ( ی) چه صامت های دیگری مشمول قاعده ی افزایش می شوند؟
صامت ( گ) ← ستاره : ستارگان / خسته : خستگی صامت «همزه» ← خانه : خانه ای / خانه : خانه ات
صامت (ج) ← ترشی : ترشیجات / سبزی : سبزیجات صامت «ک» ← نیا: نیاکان / پلّه: پلکان
صامت (و) ← جادو : جاودان / آهو: آهوان (۱) صامت «د» ← بدین / بدیشان
صامت «هـ » ← بهت / بهش
(۱) توجه : در گفتار واج ( و) ( v) نمود آوایی دارد ولی در خط نشان داده نمی شود.

درس نوزدهم
خودآزمایی ص ۱۴۴
۱- معادل امروزی فعل های زیر را بنویسید.
گفتندی: می گفتند / همی خواست : می خواست / شنیدستم : شنیده ام / بدیدمی : می دیدم / می نویس : بنویس / می بنوشت : می نوشت
۲- شکل امروزی فعل های دعایی زیر را بنویسید.
زدیده گرچه برفتی نمی روی از یاد که چشم بد به جمال مبارکت مرساد ← نرسد.
درهای علم و حکمت بر ایشان گشاده گرداناد ←گرداند.
خدای – عزّوجل – بر زندگانی تو برکت کناد ←کند.
و بر شما کسی گماراد که شما را مکافات کند. ←بگمارد.
۳- ده مورد از فعل های تاریخی در س حسنک وزیر را استخراج کنید و نوع و معادل امروزی آن ها را بنویسید.
گذشته شده است : در گذشته است . بباید رفت : باید برود .
در تاریخی که می کنم : در تاریخی که می نویسم . خشم گرفتی : خشمگین می شد .
می جنبانیدندی : می جنبانیدند .
می شنودم : می شنیدم خلعت مصریان استد : خلعت مصریان را گرفت .
پیغام بگزاردم : پیغام رساندم . در آن خلوت چه رفت : چه روی داد.
حسنک پیدا آمد : حسنک پیدا شد. خلیفه را به چند گونه صورت کردند : گزارش دادند .
۵-واژه هایی نظیر مراجعه ، لبریز ، نگریستن ، استفاده و… به متمم نیاز دارند. پنج جمله از کتاب ادبیات فارسی انتخاب کنید که نظیر این واژه ها در آن ها به کار رفته باشد.
مبارزه با : طبق طرح مارشال وزیر امورخارجه آمریکای لاتین برای مبارزه با کمونیسم به کشورهای اروپایی کمک مالی پرداخت شد.
دلجویی از و تسلا بخشیدن به : تُم برای دلجویی از ضعفا و تسلا بخشیدن به‌آنها وسیله ای می یافت .
روی آوردن به : روی آوردن به ادبیات معاصر از اوایل دوره مشروطه آغاز شد.
مصاحبه با : خبرنگار با وزیر آموزش و پرورش مصاحبه کرد .
مهارت در : رشهریار در سرودن انواع شعر سنتی مهارت داشت .
علاقه مند به : پدرش بسیار به افسانه و داستان علاقه مند بود .
بحث درباره ی : بحث درباره ی ادبیات خوب است .
مراجعه به : به مدیر مدرسه مراجعه کردم .
لبریز از : نگاهش لبریز از محبت است .
آشنایی با : از آشنایی با شما خوشحالم .
گفتگو با : او با ما گفتگو کرد .
جنگ با : جنگ آمریکا با عراق فجایع بسیار به بار آورد .
توجه : این واژه ها با حرف اضافه های اختصاصی در جمله به کار می روند.

درس بیست و یکم
خود آزمایی ص ۱۶۲
۱- درس ( چگونگی تصنیف گلستان ) را از نظر دستور تاریخی بررسی کنید.
جابه جایی ضمیر : به چه کار آیدت ز گل طبقی = به چه کارت
حذف فعل قرینه : فلان عزم کرده است و نیّت جزم / آزردن دوستان جهل است و کفّارت یمین سهل
حذف فعل بدون قرینه : به عزّت عظیم و صحبت قدیم (قسم می خورم ) / موضعی خوش و خرّم و درختان درهم (بود)
کاربرد کهن واژه ها : گفتا ، بقیّت …
توجّه : می توان متن را به طور کامل به شیوه ی فوق بررسی کرد.

درس بیست و دوم
خود آزمایی ص ۱۶۸
۱- معادل امروزی جمله های زیر را بنویسید.
آن حال که همی طلب کرد ← آن حالتی که طلب می کرد ( می خواست )
مرا رشک وی می رنجه داشت ← حسادت وی مرا می آزرد . ( ناراحت می کرد)
ابراهیم ینال برادر کهین سلطان طغرل بود ← ابراهیم ینال کوچکترین برادر طغرل بود.
همی یک باری از جای بجست ← ناگهان ( یک باره ) از جای برخاست ( ناگهان از جا پرید).
دیگر بار شیخ حدیث دستار کرد ← بار دیگر شیخ درباره ی عمامه صحبت کرد.
اما حدود سیستان و شهرهای او که چند است از کجا تا کجاست ← حدود سیستان از کجا تا کجاست و شهرهایش چند تاست؟
اگرپنداری که به خواب‎اندراست،چون بخوانی پاسخ همی‎دهد ← اگر فکرمی‎کنی که خوابیده‎است وقتی‎صدایش‎بزنی‎جواب می دهد.
به پهلوی او بر، ستارگکی است خُرد ، نام او سُها ← در کنار آن ، ستاره ای کوچک به نام سهاست .
۲- دو جمله ی زیر را با آهنگ افتان و خیزان بخوانید و تفاوت آن ها را توضیح دهید.
*او خیلی بر انجام این کار تاکید داشت . ــــــــــــــــ افتان
جمله ی فوق ، خبری و آهنگ آن افتان است .
*او خیلی بر انجام این کار تاکید داشت ؟ ــــــــــــ خیزان
جمله ی فوق ، پرسشی و آهنگ آن خیزان است .
*شما هم این موضوع را به خوبی می دانید. ـــــــــــ افتان
جمله ی فوق ، خبری و آهنگ آن افتان است .
*شما هم این موضوع را به خوبی می دانید؟ ـــــــــــ خیزان
جمله ی فوق ، پرسشی و آهنگ آن خیزان است.

درس بیست و سوم
خود آزمایی ص ۱۷۳
۱- برای هر یک از نقش های زبان مثالی ( غیر از آن چه در کتاب آمده است ) ذکر کنید.
الف : انتقال پیام : فردا به مسافرت خواهم رفت .
ب : محمل اندیشه : سنگ فاقد روح است .
پ : حدیث نفس : باید عجله کنم .
ت : آفرینش ادبی: اگر همه شب قدر بودی ، شب قدر بی قدر بودی . / و یا : چشمان سبزو آبی خطه ی شمال مرا به خویش خواند.
۲- کدام یک از نقش های زبان ، کارکرد اجتماعی بیشتری دارد؟ چرا؟
ایجاد ارتباط : زیرا زبان یک پدیده قانون مند اجتماعی است که برای اطلاع رسانی و ایجاد هم حسّی و هم زبانی و هم دلی به کار می‎رود.
یا زیرا برقراری هر گونه مناسبات اجتماعی و انتقال پیام و ایجاد ارتباط و هم حسّی و هم دلی و هم زبانی با دیگران در مسائل اجتماعی از طریق ارتباط کلامی صورت می گیرد .
۳- درباره ی ارتباط زبان با فکر یک بند بنویسید .
زبان تکیه گاه اندیشه است یعنی به خاطر وجود زبان است که انسان قادر به اندیشیدن است از طرف دیگر انسان تنها موجودی است که فکر می کند و سخن می گوید از این طریق معلوم می شود بین فکر و زبان ارتباط عمیقی وجود دارد .
اگر انسان از زبان بی بهره بود ، نه می توانست تفکر کند نه می توانست علمی را به دست آورد و نه می توانست فکر و علم خود را به دیگران منتقل کند . اغراق نیست ، اگر گفته شود که بدون زبان حیات انسان بر روی زمین ناممکن بوده است .
۴ـ جمله ها وکلمه های زیر را بخوانید و محل تکیه را با گذاشتن علامت مشخص کنید و با تغییر جای تکیه تفاوت جمله ها و کلمه ها را توضیح دهید .
الف) آیا به او اطلاع دادید که در جلسه شرکت کند ؟
در این جمله تکیه بر « اطلاع دارید» می باشد یعنی باید به او اطلاع دادید ولی اگر تکیه بر « شرکت کند » باشد مفهوم جمله منفی و اعتراض آمیز است .
ب) از او خواهش کردیم که انشایش را در کلاس بخواند . بر هر کدام از واژه ها تأکید کنیم تکیه می گیرد .
از او ← از او نه کس دیگر
خواهش کردیم

انشایش را ← انشایش را نه چیز دیگر
کلاس ← در کلاس نه جای دیگر

بخواند ← بخواند نه کاری دیگری انجام دهد

اگر «ی» نکره باشد، تکیه بر هجای سوم (وا ) می باشد .
پ) شنوایی اگر«ی» مصدری باشد، یعنی علاقه مند بودن ، تکیه بر هجای آخر (یی) می باشد .
ش- ن -و ا-یی اگر «ی» به جای فعل باشد ،یعنی شنوا هستی ، تکیه بر هجای سوم ( وا ) می باشد .

اگر «ی» نکره باشد، تکیه بر هجای ماقبل آخر یا هجای چهارم (مَن) می باشد .
ت)علاقه مندی اگر «ی» مصدری باشد، یعنی علاقه مند بودن ، تکیه بر هجای آخر ( دی ) می باشد .
عَ ـ لا ـ قه ـ من ـ دی اگر « ی» به جای فعل باشد، یعنی علاقه مند هستی ، تکیه بر هجای چهارم یا ماقبل آخر ( مَن ) می باشد .

اگر «ی» نکره باشد، تکیه بر هجای اول ( دی ) است .
ث)دینی
اگر « ی ِ» نسبت باشد، تکیه بر هجای دوم ( نی ) است . مثل : کتاب دینی ، گرایشات دینی
صفت نسبی صفت نسبی

درس بیست وچهارم
خود آزمایی ص ۱۸۸
۳- تلفظ قدیم برخی از کلماتی را که در محل زندگی شما رواج دارند اما در فارسی امروز متروک شده اند پیدا کنید.
درگویش شیراز : گاس : شاید / جومولو : دوقلو / وواری : قرض / لمته : لاغر و ضعیف / سیل کردن : دیدن
۴- مثل جمله های نمونه ی آغاز بیاموزیم درس دو جمله بنویسید.
ما نان و پنیر ، تازه خوردیم / مدیر مدرسه ، ما را دید. / امید ما ، در موفقیت توست / این لباس ، فروشی است ./ مادر، حسین آمد.
ما نان و پنیر تازه ، خوردیم/ مدیر ، مدرسه ی ما را دید. / امید مادر ، موفقیّت توست / این ، لباس فروشی است ./مادرحسین ، آمد.

درس بیست وششم
خود آزمایی ص ۱۹۷
۱ـ با توجّه به آن چه خوانده اید، ویژگی های دستوری متن زیر را بنویسید.
۱ـ کهنگی زبان با توجّه به جمله بندی های کوتاه
۲ـ استفاده از شکل های قدیم و تاریخی فعل : همی خوردیم ، فرمود
۳ـ ویژگی تکرار خصوصاً در ضمایر مانند تکرار « ما » ، « وی » و حرف نشانه ی « را »
۴ـ کاربرد (را) به جای حرف اضافه ی( به ) : احکام شریعت ما را می آموخت .
۵- کاربرد ( به ) به جای ( برای ) : او را به رسالت به ما فرستاد.
۶ـ جابه جایی اجزای جمله : از پرستیدن بتان ما را منع کرد.
۷ـ به کار بردن مفعول ومتمم به صورت مضاف الیه : ما تصدیق وی نمودیم . ← ما وی را تصدیق نمودیم .
متابعت وی کردیم ← از وی متابعت کردیم.
۸ـ همراه بودن «ب» با فعل ماضی مثل : بکردیم
۲-انواع ( نقش نما ) را در جمله های زیر پیدا کنید و معانی ( را ) را بنویسید.
مرا دیگر روز نوبت بود. به دیوان آمدم . استادم به باغ رفت و بوالحسن دلشاد را فرمود تا آن جا آمد و بونصر و تنی چند دیگر . و نماز شام را باز آمد . یافتم امیر را آن جا فرود آمده و اعیان همی آمدند. گمان افتاد که مگر این جا ثبات خواهد کرد و لشکر را ضبط کرد و آن را می ماندند تا کسانی از اعیان که رسیدنی اند در رسند و آفتاب زرد را امیر به آب روان رسید. دیگران  زندگانی>در آمدند و اسب و سلاح بستدند و مردان را دل شکست . گفتند   و این حاجب را از غم زهره<خداوند دراز باد . بیش ایستادن را روی نیست  بترقید.
۱ – مرا دیگر روز نوبت بود : فک اضافه ( تقدیم مضاف الیه ) ← نوبت من
۲ – به دیوان آمدم : به حرف اضافه نشانه ی متمم
۳ – استادم به باغ رفت : به حرف اضافه نشانه ی متمم
۴ – بوالحسن دلشاد را فرمود : را حرف اضافه نشانه ی متمم
۵ – تا آنجا آمد : تا حرف اضافه نشانه ی متمم
۶ – نماز شام را باز آمد : نشانه قید ← هنگام نماز شام
۷ – یافتم امیر را آن جا فرو آمده : نشانه مفعول
۸ – گمان افتاد که مگر اینجا ثبات خواهد کرد : که حرف ربط وابسته ساز
۹ – لشکر را ضبط کرد : را نشانه ی مفعول
۱۰ – آن را می ماندند : حرف اضافه ( برای )
۱۱ – تا کسانی از اعیان که رسیدنی اند ، در رسند : تا و که حرف ربط وابسته ساز / از حرف اضافه نشانه ی متمم
۱۲ – آفتاب زرد را امیر به آب روان رسید : را نشانه ی قید ← هنگام آفتاب زرد / به حرف اضافه نشانه ی متمم
۱۳ – مردان را دل بشکست : فک اضافه ← دل مردان شکست
۱۴ – بیش ایستادن را روی نیست : فک اضافه ← روی بیش ایستادن
۱۵ – این حاجب را از غم زهره بترقید : را فک اضافه ← زهره ی این حاجب / از حرف اضافه نشانه ی متمم
* واو در همه ی جمله ها حرف ربط هم پایه ساز است .
۳- تکلیف دانش آموزی است .
۴-با فعل ( پختن ) جمله هایی بسازید که هر بار معنای فعل در آن جمله ها تغییر کند.
الف – او را پختم ( آماده کردم ) ب : غذا را پخت ( گذرا ) پ : غذا پخت .( ناگذر)
ت : از گرما پختم . ( خیلی گرمم شد) ث : چه خیال ها در سر می پخت . ( می پرورد )
ج : خرما بر نخل پخت . ( رسید ) چ : در کوره ی حوادث پخت . ( تجربه کسب کرد)

درس بیست وهفتم
فعالیت ۱ ص ۱۹۹
جمله ی زیر را ویرایش کنید.
*این مسئله را مطرح و مورد بررسی قرار گرفت .
ویرایش شده : این مسئله مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت .
فعالیت ۲ ص۲۰۰
*یکی از دلایل علاقه ی من به موسیقی کلاسیک این است که شما با شنیدن آن احساس راحتی می کنید.
ویرایش شده : یکی از دلایل علاقه ی شما به موسیقی کلاسیک این است که با شنیدن آن احساس راحتی می کنید.
فعالیت ۳ ص ۲۰۰
*به بخش بعدی ملاحظه بفرمائید .
ویرایش شده : بخش بعدی را ملاحظه بفرمایید .
دلیل خطای جمله اول : زیرا فعل « ملاحظه کردن » گذرا به مفعول است و نیاز به حرف اضافه ندارد .
فعالیت ۴ ص ۲۰۱
*ادامه و تاکید بر انجام چنین تمرین هایی باعث ورزیدگی در نگارش می گردد.
ویرایش شده : انجام چنین تمرین ها و تاکید بر ادامه ی آن ها باعث ورزیدگی در نگارش می شود.
فعالیت صفحه ی ۵ ص ۲۰۲
*او با برادر همسایه اش احمد مسافرت کرد.
ویرایش شده : او با احمد برادر همسایه ی خود مسافرت کرد.
فعالیت ۶ ص ۲۰۲
*اگر از چسب کم تر یا بیشتر از حد معمول استفاده شود ، به صافی و شفّافیّت کتاب آسیب می رسد .
ویرایش شده : استفاده ی نادرست از چسب به شفّافیّت کتاب آسیب می رساند.
فعالیت ۷ ص ۲۰۳
برای هر یک از کلمات بیگانه ی زیر معادل هایی مناسب پیشنهاد دهید.
کاناپه : نیمکت / فریم : قاب / تیراژ : شمارگان / تیتر : عنوان / ادیت : ویرایش / سوبسید : یارانه / نگاتیو : منفی

درس بیست و هشتم
خودآزمایی ص ۲۱۰
جمله های زیر را ویرایش کنید.
*این موضوع در جلسه ی امروز مطرح و مغایر اهداف شرکت تشخیص داده شد.
ویرایش شده : این موضوع در جلسه ی امروز مطرح گردید و مغایر با اهداف شرکت تشخیص داده شد.
*هر نواری را سالی یک بار استفاده می کنند.
ویرایش شده : از هر نوار سالی یک بار استفاده می کنند.
*دروازه بان توپ را برای مدافع کناری واگذار کرد.
ویرایش شده : دروازه بان توپ را به مدافع کناری داد.
*برنامه ای که از سمع و نظر گرامیتان گذشت را با هم نقد و بررسی می کنیم .
ویرایش شده : برنامه ای را که مشاهده کردید ، نقد و بررسی می کنیم.
*حسن به برادرش گفت که مقاله اش منتشر شد.
ویرایش شده : حسن به برادرش گفت که مقاله ات منتشر شد.
*زندگی دانشمندان باید ضمن آن که به دست اهل فن نوشته شود مورد دقت قرار گیرد.
ویرایش شده : اهل فن باید زندگی نامه ی دانشمندان را با دقّت بنویسند.
*تیم مقابل از ده بازیکن خود مورد استفاده قرار داد و در فینال نهایی این بازی را به سود خود پایان داد.
ویرایش شده : تیم مقابل از ده بازیکن خود استفاده کرد و بازی نهایی را به سود خود پایان داد.
*روش مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی می باشد که در این روش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.
ویرایش شده : در این پژوهش از روش توصیفی و تحلیل محتوا استفاده شده است.
*می رفتیم که دومین گل را از حریف دریافت کنیم .
ویرایش شده : نزدیک بود که دومین گل را از حریف بخوریم .
*در هفته های اخیر ، تجارت جهانی رونق بی سابقه ای را تجربه می کنند.
ویرایش شده : در هفته های اخیر تجارت جهانی رونق بی سابقه ای داشته است.
*این کودک از کم خونی قابل توجّهی برخوردار است.
ویرایش شده : این کودک دچار کم خونی شدیدی است. / این کودک بسیار کم خون است .

درلفاف الطاف ازلی        پاینده پاشی وهنری

عبدالحمید خدایاری دبیر ادبیات منطقه بمپور بلوچستان